Cemre Dilay Boztepe

30.06.2015

Nüfusu yaklaşık 3 milyon olan Kafkas ülkesi Ermenistan, elektrik fiyatlarındaki artış nedeniyle 17 Haziran’da başlayan protestolardan dolayı zor günler geçirmektedir. Binlerce gösterici halen devam etmekte olan gösterilere katılmıştır.

Ermenistan’ın yakın ilişkiler içinde olduğu Rusya’daki ekonomik gerileme Ermenistan’ı da etkilemiştir. Ermenistan’ın elektrik dağıtım şirketi, Ermenistan Enerji Ağları (ENA), Rus devletine ait Inter RAO’nun alt kuruluşudur. Tahminlere göre şirketin 250 milyon dolar borcu bulunmaktadır. [1] Milli para birimi dramdaki şiddetli devalüasyonu nedeniyle 8 Mayıs’ta ENA hükümete elektrik tarifelerinde yüzde 40.8 oranında zam yapmayı teklif etti. Devlet düzenleme komisyonu ise 1 Ağustos’tan itibaren geçerli olmak üzere yüzde 16.7 oranındaki zamma onay verdi. [2] Bu zam, ülkede yaşayan ve IMF’ye göre kişi başına düşen yıllık gelirleri 2,996.450 Amerikan doları olan Ermenileri olumsuz etkileyecektir. [3]

Bu karar ülkede gerilimi arttırdı. “Hırsızlığa Hayır„ (erm. Voch Talanin) sloganını kullanan göstericiler Twitter üzerinden #ElectricYerevan hastag’ini kullanarak protestolarını yaygınlaştırdılar. Göstericilerin Facebook sayfasında “Biz ülkemizin efendileriyiz, elektrik zammına izin vermeyeceğiz, insanlarımızın soyulmasına izin vermeyeceğiz“ yazdıkları görüldü. [4] 17 Haziran’da önce nispeten küçük bir grup, fakat daha sonra 15,000’i bulan binlerce kişi Yerevan’ın merkezinde toplandı. 23 Haziran’da, polisin tazyikli su kullandığı ve gazeteciler dahil olmak üzere göstericilere orantısız şiddet kullandığı rapor edilmiştir. Yaklaşık 230 kişi gözaltına alınmıştır. 22 Haziran’dan beri başketin ana bulvarı göstericiler tarafından trafiğe kapatılmıştır.

Polisin güç kullanması Amerika Birleşik Devletleri Büyükelçiliği, Avrupa Birliği (AB) ve Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) tarafından eleştrilmiştir. AB ve AGİT polis şiddetine karşı endişelerini dile getirmişlerdir. AGİT’in Demokratik Kurumlar ve İnsan Hakları Bürosu başkanı Michael Link „“Tüm AGİT üye ülkeleri gibi Ermenistan da temel hak ve özgürlükleri koruyup destekleyeceğini vaad etmiştir. Şimdiki durumda Erivan’daki göstericilerin haklarına tamamıyla saygı duyulmalıdır. Tazyikli su kullanımı ve yüzlerce göstericinin gözaltına alınması bilgisi ciddi endişe yaratmaktadır.” [5] ABD Büyükelçiliği’nden yapılan açıklama şu şekildedir:

 “Düşünce ve gösteri özgürlüğü demokrasinin temel haklarıdır ve biz iki tarafın da bu haklara saygı çerçevesinde çalışmalarını görmekten ve tansiyonu yükseltmediklerinden dolayı memnuniyet duymaktaydık.

Bununla birlikte, polisin 23 Haziran sabahı kalabalığı dağıtmak için ölçüsüz güç kullanımının ve polis gözaltısı sırasındaki suistimalin raporları bizde endişe yaratmıştır. Buna ek olarak, gazetecilerin ve ekipmanlarının özellikle hedef alınmış olmasından rahatsızlık duymaktayız. Hükümetin polis tarafından orantısız güç kullanımı raporları hakkında hukuku sonuna kadar kullanarak tam ve şeffaf bir soruşturma yapması  mecburidir.” [6]

Ermenistan Başbakanı Hovik Abrahamyan “göstericileri ülkenin anayasasını ihlal etmekle suçladı ve yoksul eski Sovyet ülkesindeki ciddi siyasi kriz kaygısını arttıran göstericiler ile polis arasındaki günlerce süren karşı karşıya gelmelerine rağmen tartışmalı yüzde 17 elektrik zammıyla yollarına devam etmeye ant içti.” [7]

Rus basın sözcüsü Kremlin’in Ermenistan’da ne olup bittiğini yakından takip ettiğini ifade etti. 1in.am haber sitesinde yorum yapan Musa Mikaelyan şöyle dedi: “Rus basın sözcüsünün Erivan’daki olaylar hakkında yorum yapmasının ana unsuru ya Rusya’nın Erivan’daki gelişmelerde rol oynaması ya da Rusya’nın endişeli ve müdahil olmaya çalışması ya da eğer olaylar kontrolden çıkarsa müdahale etmeye hazırlanmasının kanıtıdır.” [8]

Oliphant’a göre ise “bazı Rus politikacılar Batı hükümetlerini Batı’nın gizli planın bir parçası olan eski Sovyet devletlerini Rusya’nın yörüngesinden çekip almak için bu gösterileri organize ettiklerini söyleyip suçlamışlardır.” [9] Buna ragmen bağımsız analizci Stepan Safarian APF’ye “protestocuların hiçbir siyasi güçle bağlantısı yoktur. Bu tamamıyla sosyal bir ayaklanmadır” [10]  demiştir. Bazı analistlere göre ise “gösteriler, kısmen yıllardır süregelen rüşvet iddiaları ve Ermeni hükümetinin sorumsuzluğu ve Kremlinle bağları olan Rus oligarşlarının büyük şirketleri tekelleştirmesi nedenleriyle ateşlenmiştir.” [11]İnsanları sokaklara döken ise, Erivan’da bir düşünce kuruluşu olan Bölgesel Araştırmalar Merkezi’nin başkanı Richard Giragosian’a göre, “ekonomik kriz, ekonomik umutsuzluk ve fırsatsızlıktan kaynaklanan hisdir.” [12]  Giragosian ayrıca “hükümet tüm eleştirileri üstüne çekiyor, çünkü Avrasya Birliğine katılsa da, AB ile ortaklık ilişkilerini bozsa da  Rusya ile ilişkilerde hep zayıf taraf olarak görülmektedir.” [13]

Pek çok Ukraynalı ve Bloomberg View köşe yazarı Leonid Bershidsky Ukrayna’da ve Ermenistan’da meydana gelen ayaklanmalarda benzerlikler görmektedirler. Bershidsky bu benzerliklerin Moskova’yı endişelendirdiğini dile getirmektedir. Ukrayna ayaklanmasının da aynı şekilde başladığını söyleyen Bershidsky yazısına şöyle devam etmiştir: “biraz şikayet, küçük bir canlanma ve birlikte şarkı söylemeler. Daha sonra polis orantısız güç kullandı ve gösteriler bir anda yükseldi ve bundan dolayı Kiev şehir merkezi iki aydan kısa bir sürede yanıyordu…”[14]

Göstericilerin Avrupa Birliği bayrakları sallamaları hükümetin Rus yanlısı politikalarına bir karşı duruş olarak algılanabilir. 2013’ün Ekim ayında Cumhurbaşkanı Serj Sarkisyan Ermenistan’ın AB ile yakın ilişkiler içinde olacağını ifade etmiş ve Kasım 2013’te Doğu Ortaklığı zirvesinde Ermenistan’ın modifiye edilmiş AB ile Ortaklık Anlaşması’nı imzalamaya hazır olduğunu belirtmiştir. Fakat 1 Ocak 2015’te Ermenistan, Rus başkanlığındaki Avrasya Ekonomi Birliği’nin üyesi olmuştur. Gümrü’de bir Rus Askeri üssüne ev sahipliği yapan Ermenistan Rusya ile yakın ilişkiler içerisindedir. 12 Ocak 2015’te Rus Askeri Üssünden bir askerin Gümrü’de yerleşik bir aileye ait yedi kişinin öldürülmesiyle suçlanmıştır. Bu olay Rusya ile Ermenistan arasında gerilim yaratmış ve büyük gösterilere yol açmıştır. Bu ölümler bazı yerel sakinler tarafından anti Rusya söylemlerine neden olmuştur. [15] 27 Haziran’da Rus şüphelinin Ermenistan’da yargılanacağı açıklanmıştır.

27 Haziran’da Ermenistan Cumhurbaşkanı Serj Sarkisyan elektrik fiyatlarındaki artışı askıya aldı ve hükümetin bekleyen masrafı kapatacağını söyledi. United Press Agency’nin iddiasına göre “hükümetin bu hamlesi Rusya’nın askeri geliştirmeler için 200 milyon dolar borç vermesinden sonra geldi.” [16]  Yine de protestocular hükümetin bu zammı tamamen geri çekmesini talep ederek meydanlardan ayrılmadılar.

Protestolar halen devam ettiğinden gelişmeler beklenip görülecektir.