Kazak halkı 10 Ocak’ta Kazak parlamentosunun avam kamarası olan Majilis’teki milletvekillerinin oylaması için sandıklara gitmişlerdir.* Oylamalarda beş parti yarışmıştır. Bu partiler arasında eski Cumhurbaşkanı ile uzun dönem ve ömür boyu elbasy, diğer bir deyişle Kazakistan ulusal lideri Nursultan Nazarbayev’in Nur-Otan partisi oyların %71’i ile birinciliği almıştır. Diğer iki parti Aq Zhol ile Halk Partisi oyların sırasıyla %11 ile %9’unu almıştır, böylece Majilis’te temsil edilme hakkını elde etmişlerdir.

Kazakistan’daki Ocak 2021 seçimleri Nazarbayev’in aralıksız otuz yıla yakın elinde tutmuş olduğu cumhurbaşkanlığından çekildikten sonra düzenlenen ilk milletvekili seçimi olması sebebiyle, önceki seçimlerden farklı olarak kabul edilebilir. Nazarbayev bu en üst mevkiiyi 19 Mart 2019 tarihinde Kassym-Jomart Tokayev’e teslim etmiştir, bununla birlikte kuvvetli Güvenlik Konseyi’nin, Kazakistan Halkı Meclisi’nin ve kendi Nur-Otan partisinin başı olarak kalmaya devam etmiştir.

Bir hatırlatmada bulunalım, beklenilmeyen cumhurbaşkanlık devrini takiben, Haziran 2019’da erken başkanlık seçimleri düzenlenmiştir ve yeni atanan cumhurbaşkanı Tokayev bu sefer oyların %71’i ile başkan seçilmiştir.

Cumhurbaşkanlığın devredilmesinin ve bunu izleyen cumhurbaşkanlığı seçimlerinin Kazakistan’daki siyaset alanını harekete geçiren bir etkisi olmuştur. Kazakistan’daki muhalefet hareketleri, muhtemelen siyasi değişim ve liberalleşmenin meydana gelmesi konusunda umutlu bir şekilde, 2019 başkanlık seçimleri sırasında faaliyetlerini hevesli bir şekilde artırmışlardır. Ancak bu adım oyların sayımı sırasında hüsran ve binlerce tutuklama ile sonuçlanmıştır.

Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin sonrasında, Tokayev bazı reformlar ilan etmiştir. Söz konusu reformlar arasında siyasi parti yasasına partilerin oluşumunu ve tescilini kolaylaştıracak bir revisyon ilan etmiştir. Ayrıca toplanma ve gösteri yapma hakkını artıracak yeni düzenlemeler duyurmuştur. İlan edilen önemli reformlardan biri partilerin oylama listelerinde kadın ve gençler için %30’luk bir kota oluşturmaktı. Bunlara ek olarak, karar verici kişileri muhalefet ve sivil toplum ile bir araya getirip ülkedeki toplumsal ve diğer sorunlara çözümleri tartışmaları amacıyla Toplumsal Güveni Konseyi adlı yeni bir kuruluş oluşturulmuştur. Reform tartışmaları ayrıca 2020 yılında da devam etmiştir. Eylül ayında ekonomi ve refah ile bağlantılı meselelerde stratejik planlamadan sorumlu bir kuruluş olan Yüksek Reformlar Şurası’nın kuruluşu ilan edilmiştir. 2 Ocak 2021 tarihinde idam cezası kaldırılmıştır. Bütün bu tartışmalar ve yeni kurulmuş yapılar bazı kişilerin Kazakistan’da siyasi liberalleşme konusunda daha umutlu olmalarına sebep olmuştur. Ancak, ülke 2020 sonbaharında seçim dönemine girince, reformların hakikatten çok söylenti oldukları görülmüştür.

Bazı haber siteleri ile Forbes dergisine göre, Ocak 2021 seçimlerinde kayıtlı siyasi partiler olarak yer almak adına bazı başvurular yapılmıştır. Fakat bu başvurular reddedilmiştir. Benzer şekilde, sokak gösterilerine konulan kısıtlamalar itirazlarını ve taleplerini sokaklarda ifade etmekte ısrar eden bazı kişilerin tutuklanması ile sonuçlanmıştır. Nihayetinde yalnızca beş parti seçim yarışına katılmıştır. Bu sayıyı 2012’de yedi ve 2016’da altı olan rakamlarla kıyaslamak siyasi liberalleşme görüşmelerine rağmen yasal siyasi alanın kesinlikle daraldığını göstermektedir.

Tartışılır bir şekilde daha da önemli ve karışık olan bir başka mesele vardır. Seçimlerde yer alan beş partiden biri iktidardaki Nur-Otan’dır. Diğer dört parti retorikleri muhalif bile olmayan hükümet yanlısı partilerdir. Bir başka deyişle, Ocak 2021 Kazak seçimleri muhalefetin yer almadığı bir seçim olmuştur.

Dikkat çeken bir başka gelişme seçim gözetmenlerine uygulanan kısıtlamalardır. 4 Aralık’ta Kazak yetkililer sözleşmeleri seçim gözetleme yetkisinden bahsetmeyen söz konusu STK’ların gözetmen olarak kaydolamayacaklarını duyurmuştur. Dolayısıyla, birçok STK seçim gözetmeni yetkisiz kılınmıştır. Ayrıca gözetmenlere oy kullanma noktalarında canlı yayın yapma, görüntüleri kaydetme veya resim çekmelerini yasaklayan belirli kısıtlamalar uygulanmıştır. Bu anlaşılır bir şekilde protestoların başlamasına önayak olmuştur. Gözlemcilere gelince, 308 yabancı gözetmen arasından 227’sinin Bağımsız Devletler Topluluğu üyesi ülkelerden gelmiş olduğunu vurgulamak gerekli olabilir.

Seçim günü bazı gözetmenlerin oy kullanma noktalarına girişlerinin engellendiği rapor edilmiştir. Ayrıca bazı gözetmenlerin tutuklandığına dair raporlar hazırlanmıştır. Dahası raporlar seçim gününde muhalefet gruplarının Kazak halkını seçimleri boykot etmeye çağıran gösterilerinin gerçekleştiğini belirtmiştir. Bu gösteriler tutuklamalar ile sonuçlanmıştır.

Girişte belirtildiği üzere, oy sandıkları açıldıktan sonra iktidardaki Nur-Otan oyların %71’i ile seçimlerin galibi ilan edilmiştir. Bu kapsamda, Ocak 2021 milletvekili seçimleri Nur-Otan’ın 1999’da kurulmasından bu yana kazanmakta olduğu seçim galibiyetlerinin devamını işaretlemiştir. Her şeye rağmen, bu kimse için sürpriz olmamıştır.

Sonuç olarak, Kazakistan’daki en son milletvekili seçimleri Nazarbayev’e sadık bir başkan ile Nazarbayev’in öncülüğündeki bir iktidar partisinin varlığı durumunda Kazak iç politikadaki istikrarı ortaya çıkarmıştır. Kazakistan görünürde siyasi bir alternatifi olmayan ‘Nazarbayev-bölgesi’ olmaya devam etmektedir.

*Bu yazının İngilizce orijinali 14.01.2021’de “January 2021 Legislative Elections in Kazakhstan: A Political Space without Opposition” başlığıyla AVİM tarafından yayımlanmıştır. İngilizce metnin Türkçe çevirisi Ahmet Can Öktem tarafından yapılmıştır.

**Fotoğraf: The Astana Times