Ermeni Doğu Piskoposluğu sitesinde yer alan, tercümesi aşağıda sunulan kısa biyografiye göre, 1818 yılında Anton Berberian adıyla İstanbul’da doğmuş olan Madatia Karakashian Ermeni eleştirel tarih yazımının bir öncüsü olarak kabul edilmektedir. Şehir efsanelerini temel alan tarih yazımını reddetmesiyle öne çıkmıştır. On dokuzuncu yüzyıl Ermeni ilmi üzerinde büyük bir iz bıraktığı kayıtlıdır. Ermeni tarih yazımı, Klasik Ermeni dili, felsefe, coğrafya ve bilimsel materyalizm dalları Karakashian’ın ilim hayatındaki ilgi alanları arasında yer almıştır.

Karakashian ilköğretimini İstanbul’da tamamlamıştır. Genç yaşlarda Viyana’ya gönderilmiş, Viyana’da geçirdiği zaman diliminde manastır mensubu, cemaat üyeliği, üniversite öğrenciliği ve rahiplik görevlerinde bulunmuş, ayrıca akademik kariyere başlamıştır.

Uzun bir dönem Viyana’da yaşadıktan sonra İzmir’e yerleşmiş ve oradaki Mıkhitarist okulunda ders vermiştir. Yıllar sonra bilimsel materyalizmi benimsemesinin bir sonucu olarak dinî yeminlerinden feragat edip İstanbul’a taşınmış ve orada kendisini öğretime ve ilime adamıştır. 1895 yılında en önemli çalışması kabul edilen “Critical History of Armenia” [Ermenistan’ın Eleştirel Tarihi] adlı kitabı Tiflis’te yayınlamıştır. Söz konusu yayın, M.S. beşinci yüzyıla kadar Ermenistan’ın siyasi ve sosyal ilişkileri arasında ilk kez ilişki kurmasıyla ve Ermenistan tarihini anlatırken kaynaklara eleştirel yaklaşımı temel almasıyla öne çıkmıştır.

Söz konusu kısa biyografiden görüldüğü üzere, Osmanlı yönetiminde, Osmanlı tabiiyetinde yaşayan Ermeni nüfusun yaşam ve özgürlük koşullarına bir örnek oluşturması bakımından dikkat çeken Karakashian serbestçe yurtdışında dinî ve ilmî faaliyetini sürdürdükten sonra yaşamına İstanbul ve İzmir’de devam etmiş, sıradan bir gayrimüslim vatandaş olarak öğretim görevlisi olmuştur. İzmir ve İstanbul’daki Ermeni okullarında dersler vermiştir. Bugün Türkler ile Ermeniler arasında atılan düşmanlık tohumlarını yeşertmek isteyenlere karşı gerçek tarihî geçmiş bakımından Karakashian’ın yaşamı örnek oluşturabilecek bir hayat hikâyesidir.

MADATIA KARAKASHIAN’IN DOĞUŞU (ŞUBAT 11, 1818)

Madatia Karakashian Ermeni eleştirel tarih yazımının bir öncüsü ve on dokuzuncu yüzyılda Ermeni ilmi üzerinde izini bırakan üretken bir yazardı.

11 Şubat 1818 tarihinde Anton Berberian olarak İstanbul’da doğmuştur. İlköğretim eğitimini doğum yerinde almıştır. 1832’de Viyana’daki Mıkhitarist Manastırı’na gönderilmiştir. Dört yıllık eğitimden sonra 1836’da dinsel örgüte üye olmuştur. 1844’te Viyana Üniversitesi’nden mezun olmuştur ve bir bekar rahip olmuştur.

1840’larda kariyerine başlamıştır. The Art of Rhetoric (1844) [Hitabet Sanatı] ile Description of Studies (1845) [Çalışmaların Tanımlaması] kitaplarını yayınlamıştır. İkinci kitapta tarih çalışması için prensiplerini belirlemiştir. Şehir efsanelerine dayanan tarih yazımını reddetmiştir ve bir eleştirel yaklaşımın gerekliliğini vurgulamıştır.

1848’de Viyana’dan İzmir’e geçmiştir. İzmir’de bir yerel Mıkhitarist okulunda ders vermiştir. 1855’te benimsediği Alman Felsefeci Ludwig Büchner’in bilimsel materyalizminin tesiriyle Karakashian bir yıl sonra dinî yeminlerinden feragat etmiştir. İstanbul’a taşınmıştır ve kendisini öğretmeye ve ilime adamıştır.

Dil bilgisi çalışmalarından bazılarının 1860’lar ile 1890’lar arasında sekiz ile on arasında yeni baskısı yayınlanmıştır. Bazı felsefe çalışmaları hazırlayacaktır. Bu çalışmalardan en önemlisi materyalist görüşlerini yoğunlaştırmış olduğu “Principles of Logics”dir (1864) [Mantığın Prensipleri].

İncil Evinde çevirmen editörü olarak çalışmıştır ve eşzamanlı olarak şehirdeki Ermeni okullarında emsalsiz bilgi sahibi olduğu Klasik Ermenice öğretmiştir. 1887’de meslektaşı Hagop Kurken ile birlikte tamamen beşinci yüzyılın Klasik Ermenicesi ile yazılmış olan “Jashag vosgeghen tbrootian” (“Taste of Golden Literature”) [Altın Edebiyatın Lezzeti] dergisini yayınlamıştır.

1890’larda yeni kurulan Getronagan okulunda Klasik Ermenice öğretmeye başlamıştır. Ayrıca bir coğrafya ders kitabı koleksiyonu yayınlamıştır. 1895’te Tiflis’te en önemli çalışması ve kaynaklara eleştirel yaklaşımı temel alarak Ermenistan’ın tarihini sunmanın ve M.S. beşinci yüzyıla kadar Ermenistan’ın siyasi ve sosyal ilişkileri arasında ilişki kurmanın ilk girişimi olan “Critical History of Armenia” [Ermenistan’ın Eleştirel Tarihi] yayınlamıştır.

26 Kasım 1903’te İstanbul’da vefat etmiştir.

* Fotoğraf: Solda Papaz Ogustin Gonsdantyan, sağda Madatia Karakashian