Türk Dili Konuşan Ülkeler Parlamenter Asamblesi (TÜRKPA) 21 Kasım 2008 tarihinde İstanbul’da Dolmabahçe Sarayı’nda, dönemin Türkiye Cumhurbaşkanı Abdullah Gül’ün ev sahipliğinde Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan ve Türkiye Cumhuriyeti Parlamento Başkanlarının imzalamış olduğu Anlaşma ile kurulmuştur[1].

Türk Dili Konuşan Ülkeler Parlamenter Asamblesi’nin (TÜRKPA) 1.Genel Kurul Toplantısı 29 Eylül 2009 tarihinde Azerbaycan Cumhuriyeti başkenti Bakü’de gerçekleştirilmişti. Toplantıda TÜRKPA’nın İçtüzüğü, Sekretaryası ve Bakü Beyannamesi kabul edilmiştir. Aynı zamanda TÜRKPA Sekretaryasının Bakü şehrinde yerleşik olması karara bağlanmıştır. Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Başkanı İlham Aliyev’in yardım ve destekleri doğrultusunda TÜRKPA’nın faaliyeti için gerekli çalışma ortamı oluşturulmuştur[2].

TÜRKPA hâlihazırda Türk Keneşi ve TÜRKSOY ile yakın ilişkiler içindedir. Bu ilişkileri de Türk İşbirliği adı altında tanımlanmaktadır. Bu işbirliğinin diğer ortakları Türk Akademisi ve Türk Kültür ve Miras Vakfıdır[3].

TÜRKPA kuruluşunun 10.yılında 8. Genel Kurul Toplantısını Türkiye’nin ev sahipliğinde 20-21 Kasım 2018 tarihleri arasında İzmir’de gerçekleştirmiştir. Türkiye Dönem Başkanlığını, 7. Dönem Başkanı olan Kırgızistan Cumhuriyeti’nden devralmıştır[4]. Toplantıya TBMM Başkanı Binali Yıldırım’ın yanı sıra, Azerbaycan Milli Meclisi Başkanı Oktay Asadov, Kazakistan Meclis Başkanı Nurlan Nigmatulin, Kırgızistan Meclis Başkanı Dastanbek Cumabekov katılmıştır[5]. TBMM Başkanı Binali Yıldırım, toplantı kapsamında gözlemci ülke statüsünde bulunan Macaristan’ın Meclis Başkanı Laszlo Köver ile ikili görüşmede bulunmuştur[6].

İki gün süren toplantı hakkında konuşan Yıldırım, "Toplantı sonunda ittifakla kapsamlı bir ortak bildiri kabul ettik. Bu, ’İzmir bildirgesi’ olarak adlandıracağımız ortak bildirge. İki gündür devam eden TÜRKPA Genel Kurulu 10. kuruluş yılı etkinlikleri ve konferanslarda Türk dünyasının sorunları bütün boyutlarıyla ele alınmıştır ve gelecek vizyonu, hedefleri nelerdir, bunlar ortaya konmuştur. Ancak çalışmalar bununla sınırlı kalmamıştır. Göç meselesi, bölgesel barışın ve güvenliğin korunması, ayrıca ülkelerin egemenlik haklarına yönelik tehditler, ülkeler arasındaki ortak dil kültür ve tarih bilincinin geliştirilmesi gibi hayati öneme sahip konular tek tek ele alınmıştır. Karabağ gibi, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti gibi ihtilaflarında da çözümlenmesi konusundaki irade ortaya konmuş ve bu konudaki düşünceler açıklıkla ifade edilmiştir. TÜRKPA dönem başkanlığımızın süresi içerisinde bugüne kadar yapılan çalışmaların dünyadaki ve bölgemizdeki gelişmelerin ışığında daha da ileriye taşınması için Türkiye olarak başta Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve TBMM olmak üzere elimizden gelen tüm gayreti göstereceğimizi bu vesile ile ifade etmek istiyorum. Üye ülkelerin Cumhurbaşkanlarına, TÜRKPA’ya verdikleri sınırsız destekten dolayı şükranlarımı sunuyorum" ifadelerini kullanmıştır[7].

Yıldırım’ın konuşmasının diğer önemli satır başlıkları ise şunlardır; Kardeşlik esasına dayalı olan aramızdaki bağları canlandırmak, işbirliğine daha da dinamizm kazandırmak, halklarımız arasındaki yakınlığı ve kardeşliği güçlendirmek, dünyanın içinden geçtiği yeni tehditlerle dolu dönüşüm süresinde hayati bir öneme sahiptir. İşbirliği ve dayanışma ruhu içinde çalışmamız, ülkelerimizin büyük potansiyelini hayata geçirmek fırsatı verecektir. Avrasya bölgesinde refah alanı oluşturmamıza imkan sağlayacak, mevcut tehlike ve zorlukların üstesinden gelmek için güç sağlayacaktır. Önümüzdeki dönemde Özbekistan ve Türkmenistan’ı da gerek Türk Konseyi’ne gerek TÜRKPA’ya üye olarak görmekten memnuniyet duyacağız."

Azerbaycan Milli Meclisi Başkanı Oktay Asadov, Türk dili konuşan ülkeler arasındaki birliğin geliştiğini, bunun da samimi çabaların sonucu olduğunu söyledi. TÜRKPA üyelerinin birbirini anlamasının önemine dikkati çeken Asadov, "Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra cumhuriyetler kuruldu. Biz bunu rüyalarımızda göremezdik. Arzularımız yavaş yavaş gerçekleşiyor. Özbekistan temsilci heyetinin de burada olması önemli. Birliğimizi bir adım öteye taşıdık. Bu samimi çabaların sonucudur. Türk dili konuşan devletlerin sayısı çoktur." dedi. Kazakistan Meclis Başkanı Nurlan Nigmatulin de TÜRKPA toplantılarına ev sahipliği yapabilmek amacıyla gerekli altyapıyı hazırladıklarını aktararak, "Türk devletleri ve halkları arasındaki dostluğu, kardeşliği yakınlaştırmak için çalışmalarımızı devam ettireceğiz." ifadesini kullandı. Kırgızistan Meclis Başkanı Dastanbek Cumabekov ise genel kurulda önemli konuların ele alındığını, bu konuların dünyadaki değişimleri de kapsadığını ifade etti. Cumabekov, Türk dili konuşan ülkeler arasındaki birliğin geleceğin inşasında rol oynadığını vurgulayarak, "Çok kişi olursak dünyadaki en iyi uluslararası kurumların lideri olacağız." dedi[8].

Yıldırım, gelecek yıl Avrasya bölgesinin Meclis Başkanları toplantısının Kazakistan’da ve Türk Dili Konuşan Parlamenterler Asamblesi’nin Azerbaycan’da yapılacağını ve toplantılarda küresel ve bölgesel meselelerin ele alınacağını kaydetti[9].

Hatırlanacağı üzere bu yıl Türkiye, Üçüncü Avrasya Meclis Başkanları toplantısına da ev sahipliği yapmıştır. Daha önceki yazılarımızda da dikkat çektiğimiz üzere dünyanın politik eksen değişimlerinin görülebilir hale geldiği bu günlerde Türkiye’nin peş peşe böyle iki organizasyona ev sahipliği yapması Avrasya’ya atfettiği önemin göstergesi olarak önem taşımaktadır. TÜRKPA’nın kuruluşunun 10.yıl toplantısının İzmir’de yapılması hiç şüphesiz, Türkiye’nin Orta Asya ülkeleriyle pek çok kanaldan işbirliğini geliştirmeye kararlı olduğunun yeni bir işaretini teşkil etmektedir.