1994 Ruanda Soykırımı yakın dönem insanlık tarihinin en karanlık sayfalarından biridir. Srebrenitsa soykırımı ile birlikte yetkili bir uluslararası mahkeme tarafından soykırım olduğu hukuken kabul edilmiş iki olaydan biridir. 100 gün içinde 800 binden fazla Tutsi ve ılımlı Hutu’nun aşırı uç Hutular tarafından katledilmesi ile sonuçlanan bu soykırım, on yıllardır süren Tutsi-Hutu etnik çatışmasının son noktaya ulaşması sonucu oluşmuştur. Bu trajik olay, Ruanda Katolik Kilisesi’nin Ruanda Soykırımı sırasında yapılan sistematik katliamlarda kilise üyelerinin oynadığı rol sebebiyle özür dilemesiyle tekrar gündeme gelmiştir.

20 Kasım tarihinde Ruanda Katolik Kilisesi’nin söz konusu özrü, Katolik Piskoposlar Konferansı üyesi dokuz piskoposun imzasını taşıyan ortak bir bildirinin parçası olarak, uzlaşı ve merhameti teşvik etmek için geçtiğimiz yıl Papa Fransuva tarafından ilan edilen ‘Olağanüstü Merhamet Jübilesinin’ son gününde ülkedeki tüm Katolik kiliselerde okunmak suretiyle yapılmıştır.

Basında çıkan haberlere göre, söz konusu özür kısmen şu sözleri içermektedir:[1]

Kilisenin yaptığı tüm yanlışlar için özür diliyoruz. Tüm Hristiyanlar adına yaptığımız yanlışların her türlüsü için özür diliyoruz. Tanrı'ya bağlılık yeminlerini bozan kilise üyelerini esefle karşılıyoruz.

Her ne kadar Kilise kimseyi kötülük yapmak için yollamadıysa da, özellik biz Katolik din adamları Tutsi’lere yönelik 1994 Soykırımı’ndaki rolü olan bazı kilise üyeleri, rahipler ve kendini Tanrı’ya ve genel anlamda Hristiyanlara adayan insanlar için tekrar özür diliyoruz.

Bu özrün özellikle Ruanda Soykırımı sırasında bazı Katolik Kilisesi üyelerinin oynadığı rol ile bağlantılı olarak yapıldığı anlaşılmaktadır. Katliamları engellemeye çalışan rahipler dışında, Ruanda’daki bazı Katolik Kilisesi üyeleri katliamlara göz yummak veya yardım etmekle suçlanmaktadır. Hatta bazılarının değişik şekillerde katliamlara aktif olarak katıldığı belirtilmektedir. Azınlık durumundaki etnik Tutsilerin sığındığı ancak Hutu milislerce ele geçirildikleri birçok kilisede korkunç katliamlar işlenmiştir. Bu katliamların en bilinenlerinden biri, bir kilisenin Athanse Serobamba adlı bir Katolik rahibin emriyle buldozerlerle yerle bir edilmesi sonucu iki bin Tutsi sığınmacının öldürülmesidir.

Sonuç olarak, birçok kişi BM Ruanda Uluslararası Ceza Mahkemesi (RUCM) ve yerel mahkemeler tarafından yargılanmıştır. RUCM’de aleyhine dava açılan 93 kişiden dördü Katolik rahip olup, bunlardan ikisi suçlu bulunmuştur (suçlu bulunan iki kişiden biri olan Seromba ömür boyu hapisle cezalandırılmıştır).[2]

Katolik Kilisesi tarafından yapılan özrün açıklamasının birçok Ruandalı ve Ruanda hükümetinin gözünde yetersiz bulunduğu anlaşılmaktadır.[3] Kilisenin açıklamasına karşılık olarak Ruanda hükümeti şu açıklamayı yayınlamıştır:[4]

Ruanda Hükümeti, dokuz Katolik piskoposunun Tutsilere karşı yürütülen soykırımda bazı Katolik Kilisesi üyelerinin işledikleri bazı fiiller için genel anlamda özür dileme girişimini not etmektedir.

Bu adım bireysel pişmanlık ifadeleri olarak olumlu karşılanmaktadır. Ancak, bu adımın eksikleri Katolik Kilisesi’nin ahlaki ve hukuki sorumluluklarıyla tam ve dürüst bir şekilde hesaplaşmaktan ne kadar uzak olduğunu göstermiştir.

Öncelikle, piskoposların bazı isimsiz şahıslar adına özür dilemekle Katolik Kilisesi’ni Soykırımla ilgili suçlardan bir bütün olarak aklama girişiminde oldukları görülmektedir.

İkinci olarak, bazı rahiplerin, kendilerini bu pişmanlık ifadesinin dışında tutmak için, piskoposlarca yayınlanan bu mesajı planlananın aksine cemaatlerine okumayı reddettiğini görmek üzüntü vermiştir.

Son olarak, işlenen suçların boyutu göz önünde bulundurulduğunda Vatikan’ın, daha önce daha düşük çaptaki olaylarda yaptığı gibi, özür dilemesi için yeterli sebep bulunmaktadır.

Ruanda Hükümeti, piskoposları soykırım ideolojisiyle mücadelenin önemi konusunda öne sürdükleri hususlar sebebiyle takdir etmektedir. Hükümet, Katolik Kilisesi’nin, Ruandalıların son yirmi yılda yaptığı gibi bahane üretmeden veya korkmadan geçmişiyle yüzleşmesini teşvik etmek amacıyla Kilise önde gelenleriyle açık ve samimi diyalog kurma girişimlerini sürdürecektedir.

Hükümetin açıklamasına paralel olarak, birçok kişi kilisenin bazı üyelerin rolü için değil, kilisenin kurum olarak soykırımdaki rolü için özür dilemiş olması gerektiğine inanmaktadır. Nitekim Ruanda Katolik Kilisesi katliamlar sırasındaki eylemsizliği ve ihmali sebebiyle yaygın bir şekilde suçlanmaktadır. Katolik Kilisesi’nin Ruanda’daki etkin konumu dikkate alındığında, soykırım sırasında katliamları önleyici bir rol üstlenebileceği yaygın bir şekilde ifade edilmektedir. Hatta sağ kurtulan birçok Tutsi Ruanda Katolik Kilisesi’nin kilise hiyerarşisinin en tepesinden başlamak üzere katliamların faillerinin yanında yer aldığına inanmaktadır. Örneğin, 1994’te çatışmalarda öldürülen Kigali Başpiskoposu Vincent Nsengiyumva’nın katliamları yapan Hutu yapılanmasının merkez teşkilatında yer aldığı belirtilmektir.[5] Ancak hükümet açıklamasında da belirtiği üzere, söz konusu özür birçok kişi tarafından “Katolik Kilisesi’ni Soykırımla ilgili suçlardan bir bütün olarak aklama girişimi” olarak görülmektedir ve samimi bir özür olarak görülmemektedir. Özrün Ruanda’daki Katolik kiliselerin hepsinde okunmamış olduğu gerçeği de bu algıyı güçlenmektedir.

Ruanda hükümetinin açıklamasında da ima edildiği üzere, konuya ilişkin yaklaşımı dolayısıyla Vatikan da eleştirilmektedir. Vatikan uzun süreden beri Ruanda Katolik Kilisesi’nin katliamlardaki rolünü inkâr etmekle suçlanmaktadır. Bu bağlamda, Vatikan’ın Roma Katolik Kilisesi’ni, katledilenler arasında rahip ve rahibelerin de bulunması sebebiyle toplu katliamların ve kilisenin birçok üyesini hapsetmesi ve lider takımını suç ortaklığı ile suçlaması sebebiyle mevcut Ruanda hükümetinin mağduru olarak sunduğu ifade edilmektedir. Ayrıca, Roma Katolik Kilisesi’nin ve üyelerinin soykırımın faillerinin Ruanda’dan kaçmasına yardımcı olduğu veya Ruanda’ya iade edilmesini engellediği iddia edilmektedir.[6]

Sonuç olarak, birçok Ruandalı Vatikan’dan Ruanda’daki Katolik Kilisesi’nin soykırımdaki ve sonrasındaki rolü sebebiyle yıllardır özür beklemektedir. Birçok kişi Vatikan’ın Katolik Kilisesi’nin en azından “ihmal suçu” işlediğini kabul etmesini beklemektedir. Ruanda Katolik Kilisesi tarafından yapılan özür şüphesiz olumlu bir adımdır ve hiç kuşkusuz Vatikan’ın bilgisi dahilinde yapılmıştır. Bununla birlikte Vatikan birçok kişinin gözünde konudan uzak durmaya çalışmaktadır. 1990 yılından bu yana tek bir papanın bile Ruanda’yı ziyaret etmediği düşünülürse,[7] Papa Fransuva’nın 1915 olayları çerçevesinde asılsız iddialar ve suçlamalar yaparak dikkatleri başka yöne çevirmek yerine Katolik Kilisesi’nin 1994 Ruanda Soykırımı’ndaki rolüne odaklanması gerektiği açıktır.

*Fotoğraf: The New Times