Gaz İhraç Eden Ülkeler Forumu’nun (GECF) 3.ncü zirve toplantısı, 21 Kasım 2015 tarihinde gerçekleştirilen GECF Bakanlar Toplantısı’nın ardından, üye ve üye olmayan devletler ve uluslararası kuruluşlardan üst düzey heyetlerin katılımıyla 23 Kasım 2015 tarihinde Iran’ın başkenti Tahran’da gerçekleştirilmiştir.

Esasen 2001’de Tahran’da kurulan GECF, 23 Aralık 2008’de Moskova’da gerçekleştirilen 7.nci Bakanlar Toplantısı’nda tam anlamıyla bir uluslararası örgüt haline gelmiştir. Merkesi Katar’ın başkenti Doha’da bulunan Forum’un genel sekreterliğini tecrübeli bir ekonomist, diplomat ve akademisyen olan İranlı Sayed Mohammad Hossein Adeli yürütmektedir.[1]

GECF, üye ülkeler arasında tecrübe ve bilgi alış verişinin yapıldığı bir platform sağlamaktadır. Dünya’nın önde gelen doğal gaz üreticilerinin bir araya geldiği bir uluslararası örgüt olan GECF, üyeleri arasında koordinasyonu arttırmak ve işbirliğini güçlendirmeyi amaçlamaktadır. Forum, ayrıca, küresel doğal gaz piyasasında arz ve talebin istikrarı ve güvenliği için gaz üreticileri ve tüketicileri arasında anlamlı bir diyalog için bir mekanizma oluşturmayı hedeflemektedir.[2]

Örgüt, üyelerinin doğal gaz kaynakları üzerindeki egemenlik haklarını savunmayı amaçlamakta, ayrıca tecrübe, fikir, bilgi paylaşımı ve doğal gaza ilişkin belli başlı konularda eş güdüm sğlayarak üye devletlerin halkları yararına bu kaynakların geliştirilmesini, korunmasını ve kullanılmasını hedeflemektedir. Söz konusu gaza ilişkin konular şunlardır: dünyadaki doğal gaz arama ve üretim trendleri; gazdaki mevcut ve beklenen arz-talep dengesi; dünya çapında doğal gaz arama, üretim ve taşıma teknolojileri; bölgesel ve küresel gaz pazarının yapısı ve gelişimi; doğal gaz taşımacılığı – boruhatları ve LNG tankerleri; gaz ile petrol ürünleri, kömür ve diğer enerji kaynakları arasındaki ilişki; çevresel kısıtlamalar, ulusal mevzuatlar ve çevreyle ilgili çok uluslu antlaşmalar ve bunların doğal gaz hacmi ve tüketimi üzerindeki etkisi ışınğında çevresel yönetim teknolojileri ve yaklaşımları; üye devletlerde sürdürülebilir ekonomiyi ve insan kaynakları gelişimini desteklemek için, tedarik zincirinin tüm aşamalarında doğal gaz kaynaklarının katkısını arttırmaya yönelik teknikler ve yaklaşımlar.[3]

İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani başkanlığında gerçekleştirilen GECF Üçüncü Zirve Toplantısına Rusya, Bolivya, Venezuela, Ekvator Ginesi, Nijerya, Türkmenistan Cumhurbaşkanları ve Cezayir Başbakanı katılım göstermiştir. Foruma, ayrıca, Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC) ve Uluslararası Enerji Forumu (IEF) Genel Sekreterleri de katılmıştır.[4]

Zirvede devlet ve hükümet başkanları ve diğer üst-düzey katılımcılar, başta doğal gaz olmak üzere, enerji konusundaki gelişmeler, trendler ve politikalar konusunda görüş alışverişinde bulunmuş, ayrıca GECF’e olan desteklerini dile getirmişlerdir.

Zirvede, ayrıca, bir deklarasyon yayınlanmış, küresel sürdürülebilir kalkınmada gazın önemi vurgulanmış ve Foruma üye ülkeler arasında işbirliği ve ilişkileri geliştirlmesi ve ortak yatırım projeleri yapılması çağrısı yapılmıştır.[5]

Bununla birlikte, 3ncü GECF zirvesi münasebetiyle, Paris’te gerçekleştirilen BM İklim Değişikliği Konferansına hitaben bir mesaj yayınlanmış ve doğal gazın Sürdürülebilir Kalkın Hedeflerine[6] ulaşmada en temiz fosil yakıt olan doğal gazın öneminin altı çizilmiştir.[7]

Tüm bunların yanında, zirvede Azerbaycan’ın GECF’ye gözlemci statüsüyle üye olduğu açıklanmıştır.[8]

Küresel enerji tüketiminde önemli bir payı olan doğal gazın gelecekte daha çok önem kazanması beklenmektedir. İklim değişikli, karbon dioksit salınımının azaltılması ve çevrenin korunması konuları uluslararası alanda önem kazanmaktadır. Dolayısıyla, petrol ve kömür gibi diğer enerji kaynaklarının yerini almak üzere, en temiz fosil yakıt olan doğal gaz ön plana çıkmaktadır.

Bunun yanında, enerji güvenliği ve enerji çeşitliliği konuları da enerjiye ihtiyaç duyan ülkeler açısın önem arz eden bir konudur. Bununla bağlantılı olarak, Rusya gibi önde gelen enerji tedarikçisi ülkelerin yanında, Türkmenistan ve Azerbaycan gibi ülkelerin enerji pazarına dahil olmaları önemli bir gelişme olmuştur. Bununla beraber, P5+1 ülkeleri ile varılan anlaşmanın ardından, önemli boyutta doğal gaz rezervleri bulunan İran’ın küresel enerji piyasasında daha etkin bir rol oynaması beklenmektedir.

Dolayısıyla, doğal gazın artan önemi, Rusya gibi önde gelen enerji tedarikçisi ülkeler ile Azerbaycan ve İran gibi gaz piyasasının potansiyel önemli oyuncularını içeren GECF’yi önemli bir konuma yerleştirmektedir ve söz konusu zirveye gerçekleştirilen üst düzey katılım, GECF’nin artan önemini ortaya koymaktadır. Nitekim Katar’daki ilk zirveye dört ve Rusya’daki ikinci zirveye altı devlet başkanı katılırken, İran’da gerçekleştirilen zirveye dokuz ülkeden devlet ve hükümet başkanları seviyesinde katılım gerçekleştirilmiştir.

Ayrıca, Azerbaycan’ın Forum’a gözlemci üye olması ve Forum’a üye olmayan Türkmenistan’dan Cumhurbaşkanı seviyesinde katılım olması, GECF’e uluslararası alanda duyulan ilgiyi göstermektedir. Nitekim GECF’nin gelecekte söz sahibi olması beklenmekte ve Forum’un sağladığı bilgi ve uzmanlık paylaşımı GECF’yi çekici kılmaktadır.

Azerbaycan’ın katılımıyla, tam ve gözlemci üyeler dahil olmak üzere, Forum’un üye sayısı on dokuza çıkmıştır. Cezayir, Bolivya, Mısır, Ekvator Gine’si, İran, Libya, Nijerya, Katar, Rusya, Trinidad ve Tobago, Birleşik Arap Emirlikleri ve Venezuela Forum’a tam üyedir. Azerbaycan, Irak, Kazakistan, Hollanda, Norveç, Umman ve Peru ise gözlemci üyelerdir.[9]

GECF üyesi ülkeler dünya doğal gaz rezervlerinin yüzde 70’ine sahip olmanın yanında, küresel enerji üretiminin yüzde 42’sini, LNG ticaretinin yüzde 65’ini ve doğal gaz boru hattı ticaretinin yüzde 40’ını oluşturmaktadır.[10]

GECF’nin gelecekte OPEC benzeri bir kuruluşa dönüme olasılığını olduğu bazıları tarafından gündeme getirilmektedir. Nitekim 3ncü GECF zirvesinde GECF’nin uluslararası piyasada üyeler lehine fiyat mekanizmalarının desteklenmesi çağrıları yapılmıştır. [11]

Gerçekten de, GECF üyeleri, eş güdümlü politikalar, teknik işbirliği ve ortak yatırımlar gibi eylemler aracılığıyla, küresel enerji piyasasında, enerji arzında ve ihracatında ektili ve etkin bir rol oynayabilir. Bununla birlikte, uzmanlar GECF’nin fiyat bakımında küresel enerji piyasasında, en azından kısa vadede, etkili olmasını beklememektedir. GECF’nin ticareti tankerlerle yapılan ve kısa vadeli sözleşmelere dayanan LNG’yi etkileyebileceği belirtilmektedir. Öte yandan, uzun vadeli yatırımlara ve sözleşmelere dayanan ve doğal gaz ticaretinin çoğunluğunu oluşturan boru hatları aracılığıyla taşınan doğal gazın fiyatlarını etkilemenin çok güç olduğu ifade edilmektedir.[12]

Ayrıca, bazı uzmanlar, enerji güvenliklerini tehdit edeceği gerekçesiyle doğal gaz tüketicisi ülkelerin bu konuda göstereceği muhalefetin, GECF’nin OPEC benzeri bir örgüt olmasını engelleyeceğini ifade etmektedir. Buna ek olarak, GECF’ye üye ülkelerin de doğal gaz üretimlerini, ihracatlarını ve fiyatlamalarını etkileyeceği için, GECF’nin OPEC benzeri bir örgüte dönüşmesine sıcak bakmaması da söz konusudur.[13]

Yine de, doğal gazın artan önemi ve GECF’nin gelecekte enerji piyasasında etkin bir rol oynama potansiyeli, önde gelen doğal gaz tedarikçileriyle geleceğin önemli tedarikçilerini bir araya getiren bu oluşumu takip etmeye değer kılmaktadır.