BRICS zirvesi, 22-24 Ağustos 2023 tarihlerinde Güney Afrika’nın Johannesburg şehrinde düzenlendi. Her yıl düzenlenen BRICS devlet başkanları zirvesinin bu yıl 15incisi gerçekleşmiştir. Tümü G-20 üyesi olan ve hızla büyüyen ekonomileri ile öne çıkan BRICS grubu, ekonomik, ticari, mali alanlarda işbirliğine, siyasi koordinasyona ve sosyo-kültürel alışverişe vurgu yaparak, “Batı merkezli eşitsiz küreselleşme” modeline alternatif bir yaklaşım oluşturma hedeflerini ortaya koymaktadır.

BRICS Beşlisi dünya nüfusunun %43’ünü oluşturmaktadır ve dünya Gayri Safi Yurt İçi Hasılasındaki (GSYİH) toplam payları G7 ülkelerini geride bırakmıştır. BRICS geçen yıl toplam küresel GSYİH'nın %31,5'ini elde ederken, G7'nin payı %30'a düşmüştür.[1] Bu bağlamda, BRICS ülkeleri, mevcut temsil eksikliğine dikkat çekerek, çeşitli küresel kurumlarda reform taleplerini gündeme getirmektedirler. Bretton Woods Kurumları olan Dünya Bankası ve IMF içinde BRICS ülkelerinin oy haklarının GSYH payları ve nüfuslarına oranla düşük olması getirdikleri eleştirilerden biridir. (IMF'deki toplam oy hakkı oranları %14 düzeyindedir.)[2]

BRICS, bir işbirliği platformu olarak faaliyet göstermektedir, bir uluslararası örgüt değildir, sekreteryası veya antlaşması bulunmamaktadır. Bununla birlikte, BRICS ülkeleri tarafından kurulan bir uluslararası kalkınma bankası olan Yeni Kalkınma Bankası (YKB) 6. BRICS zirvesinde imzalanan kuruluş antlaşması ile faaliyete geçmeye başlamıştır. YKB, ABD Doları dışında Euro, Yuan, Güney Afrika Randı (zar) ve İsviçre Frangı (CHF) cinsinden kredilere de onay vermektedir. Bugüne kadar beş kurucu üye ülkeye 33 milyar ABD Doları değerinde kredi sağlayan YKB, 2021'de kredilerini ABD Doları ve Euro cinsinden yapılandırmayı sonlandırmıştır.[3] 2021'den bu yana BRICS Beşlisi dışında Bangladeş, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), Mısır ve Uruguay Yeni Kalkınma Bankası'na üye olmuştur.

Bu yıl düzenlenen zirvede, BRICS Arjantin, BAE, Etiyopya, İran, Mısır ve Suudi Arabistan’ı 1 Ocak 2024 itibarıyla tam üyelik için davet ederek, toplam üye sayısını 11'e çıkarmıştır. BRICS'in genişlemesi, Çin'in artan etkinliği ile paralel olarak, Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) gibi diğer kuruluşların genişleme çabalarıyla da uyum sergilemektedir. Halihazırda YKB üyeleri olan BAE ve Mısır'ın yanı sıra, Suudi Arabistan’ın da katılımıyla üç Arap ülkesi BRICS'te yer almış olmaktadır. Suudi Arabistan’a geçen yıl ŞİÖ Semerkant Zirvesi’nde "ŞİÖ Diyalog Ortağı" statüsü de verilmişti.[4] Suudi Arabistan’ın, petrol tedarikinde önemli rol oynadığı ABD ile ilişkileri, ABD'de kaya petrolü rezervlerinin keşfedilmesinin ardından, zayıflamaya başlamıştır. İki taraf arasında petrol arzı ve fiyatlarıyla ilgili yaşanan anlaşmazlıklar, Suudi Arabistan'ın Rusya ve Çin'e yakınlaşma çabalarını teşvik etmiş; aynı zamanda Çin, Körfez ülkelerine yönelik yatırımlarıyla bu bölgedeki etkinliğini artırmıştır.

İran, dahil olduğu BRICS içerisinde, Körfez ülkelerine karşı denge oluşturmaktadır. İran’ın ŞİÖ’ye tam üyeliği de 2021 yılında kabul edilmişti.[5] İran ile Suudi Arabistan'ın Çin'in arabuluculuğu ile anlaşmaya varması[6] ve bu ülkelerin ortak platformlarda bir araya gelmeleri, Orta Doğu'da istikrarın sağlanmasının Çin'in Körfez bölgesindeki genişleyen stratejik çıkarları açısından önemli olduğunu göstermektedir.

Çin için önemli olan pazarlardan biri de Afrika bölgesidir. Nitekim, 2023 BRICS zirvesinin odak noktası "BRICS ve Afrika" olarak belirlenmiştir. Etiyopya, BRICS’e katılımıyla bu grupta Afrika'yı temsil eden devletlerden biri olarak yerini almıştır. Etiyopya, hızla büyüyen bir ekonomi olarak, geniş nüfusu ile ve potansiyel olarak kazançlı bir pazar olarak, Çin ürünlerine, ticaretine ve yatırım fırsatlarına kapı açmaktadır. Ayrıca, Etiyopya'da Tigray İsyanı'na Batı'nın verdiği destek, ülkenin Çin ve Rusya ile ilişkilerini geliştirmeye yönelmesini teşvik etmiştir. Etiyopya'nın başkenti Addis Ababa, Afrika Birliği'nin merkezine ev sahipliği yapmaktadır. Çin, Etiyopya ile artan işbirliği vesilesiyle Afrika'nın bölgesel ekonomik bütünleşmesinin sözcülüğünü yapmakta, Afrika-Kuşak ve Yol İşbirliği, Çin-Afrika İşbirliği Forumu gibi platformlarda Afrika entegrasyonunu ilerletme hedeflerini ortaya koymaktadır.[7]

Çin'in Güney Amerika'daki varlığı da son yıllarda büyük bir ilerleme kaydetmiştir. 2000 ile 2021 yılları arasında Latin Amerika'nın Çin'le ticareti 28 kat artmıştır.[8] Güney Amerika'da Çin, neredeyse tüm büyük ekonomilerin en büyük bölge dışı ticaret ortağı haline gelmiştir.[9] Güney Amerika'nın nüfus açısından, Brezilya ve Kolombiya’dan sonra, üçüncü büyük ülkesi olan Arjantin’in BRICS’e üyeliği bu bağlamda önem taşımaktadır.  Arjantin'in yüksek enflasyon sorunuyla mücadele etmesi ve IMF borçlarını geri ödemekte güçlük yaşaması, ülkenin BRICS ve Çin’den finansman kaynaklarına yönelmesine sebebiyet vermektedir.[10] Arjantin’in Çin ile takas antlaşması, ikili ticaretlerinde Yuan kullanımının genişlemesini sağlamıştır.

BRICS Zirvesi’nin “BRICS ve Afrika: Karşılıklı Hızlandırılmış Büyüme, Sürdürülebilir Kalkınma ve Kapsayıcı Çok Taraflılık için Ortaklık” başlıklı deklarasyonunda taraflar uluslararası ticaret ve finansal işlemlerde yerel para birimlerinin kullanımının teşvik edilmesinin önemini vurgulamışlardır.[11] 2019 yılında gerçekleşen döviz işlemlerinin %88'i ABD Dolarıyla yapılırken, 2022'de Doların küresel döviz rezervlerinin %58,8'ini oluşturabilmesi, dolardan bağımsızlaşma çabalarının sonuçlarını yansıtmaktadır.[12]

Tarafların BRICS zirvesi bildirisinde ele aldığı bir diğer konu, BRICS ülkelerinin dünya gıda üretiminin üçte birini sağladığı ve bu doğrultuda hem BRICS içinde hem de küresel ölçekte gıda güvenliğini artırmak amacıyla tarımsal işbirliğini güçlendirme konusundaki taahhütleridir. Bu çerçevede, 2021-2024 BRICS Tarımsal İşbirliği Eylem Planı'nın uygulanmasının gerekliliği vurgulanmış ve dayanıklı gıda tedarik zincirlerine duyulan ihtiyaç vurgulanmıştır.[13]

2024 yılında, BRICS Başkanlığı Rusya'ya geçecek ve 16. BRICS Zirvesi, Rusya'nın Kazan şehrinde gerçekleşecektir.

*Fotoğraf: China Daily