Wikipedia, merak edilen sorulara hızlı cevaplar bulabilmek için internet kullanıcıları tarafından kaynağı genellikle sorgulanmayan dijital bir ansiklopedidir. Tartışmaya konu olmayan bilgilerin öğrenilmesi için kullanılsa da kullanıcı tarafından beslenen bir sistem olduğu için, kısa sürede “tartışmaya açık” konuların da yer aldığı bir platforma dönüşmüştür. Zaman içinde, genel internet kullanıcısı burada “maruz kaldığı” bilgiyi “doğru” kabul etmeye meyilli hale gelmiştir. Tartışmalı konular AVİM’de bilimsel olarak üzerinde durduğumuz konulara sirayet etmiştir. İncelediğimiz konular bir yana, Wikipedia’nın İngilizce sayfasında, sadece AVİM’in tanımı bile “paralı dijital askerler”[1] tarafından saldırıya uğramıştır. Zamanla Wikipedia’nın güvenilirliği gerçek ve tarafsız bilgiye ulaşma kaygısı taşıyanlar için sarsılmış, bilinçli kurumlar ve üniversiteler on yıllardır Wikipedia’nın bilimsel çalışmalarda bir kaynak olarak kullanılmaması gerektiğini önemle vurgulanmıştır. AVİM’in prensipleri de bu saygın kurum ve üniversitelerin endişeleriyle aynı doğrultudadır. Bu sebeple AVİM yorumlarında, analizlerinde, akademik makalelerinde ya da başka çalışmalarında Wikipedia’nın kullanılması söz konusu olmamıştır. Ancak belki bu yazı bir ilk olabilir, çünkü uygulanan çifte standardın gözler önüne serilebilmesi için bazı bağlantılar paylaşılacaktır. Bu paylaşımlar, Wikipedia’yı bir “kaynak” olarak göstermekten ziyade Wikipedia’nın nasıl kaygan bir zeminde bulunduğuna işaret etmek için yapılacaktır. Başlıktaki konu da tam olarak buna odaklanmaktadır: “Batı Azerbaycan” ve “Batı Ermenistan” başlıkları Wikipedia’da nasıl ele alınmaktadır?

AVİM takipçilerinin ve Ermeni konusuna ilgi duyan pek çok kişinin bildiği gibi, özellikle son dört yıldır Güney Kafkasya’da barış arzusu yüksek sesle ifade edilmeye başlanmıştır. Söz konusu barış arzusunun gerçekleşebilmesi için tarafların öne sürdüğü bazı şartlar vardır. Bu şartlar sağlandığı takdirde bölgede barış olasılıkları güçlenebilecektir. Bu şartlardan bu yazının konusuyla doğrudan alakalı olan, Ermenistan Anayasası’nın değişmesidir. Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan, Ermenistan Anayasası’nın değişmesi konusunda en kararlı adımları atan Ermenistan yöneticisi olarak anılmaya başlanmıştır. Paşinyan bu konunun kolay olmadığının farkında olsa da söz konusu yaklaşımı Türkiye ve Azerbaycan tarafından memnuniyetle karşılanmıştır.

Ermenistan Anayasası’nın değişmesinin önemi nedir? diye sorulacak olursa, verilecek cevap “Bağımsızlık Bildirgesi” ile başlar, “Türkiye’nin ve Azerbaycan’ın sınırlarının yapılan atıflar” olarak devam eder. Tabii Türkiye açısından sözde soykırım konusu da bir diğer önemli unsurdur, ancak bu başka bir yazının konusudur. Bağımsızlık Bildirgesi’ne geri dönecek olursak, Türkiye’nin doğusundaki toprakları, “Batı Ermenistan” olarak adlandırılmıştır. Bu ifadenin karşılığına Wikipedia’da denk gelmek mümkündür. Hatta sayfada adı geçen bölgenin işaret edildiği hayali haritalara yer verilmiştir[2]. Hayaller o kadar eskidir ki, ABD Başkanı Woodrow Wilson’ın Amerikan Senatosu tarafından kabul görmeyen “hayali Wilson Ermenistanı”na dayandırılmaktadır. Tabii Senato’da reddedildiğine sayfada yer verilmemektedir. Ancak 2000 yılı işaret edilmiştir. Sayfada şu ifadelere yer verilmiştir: 

“Batı Ermenistan (Batı Ermenicesi: Արեւմտեան Հայաստան, Arevmdian Hayasdan), Ermenilerin tarihi anavatanını oluşturan ve Türkiye (eski adıyla Osmanlı İmparatorluğu) sınırları içerisinde yer alan Ermeni yaylalarının batı kesimlerini ifade etmek için kullanılan bir terimdir. Bizans Ermenistan’ı olarak da anılan Batı Ermenistan, MS 387 yılında Büyük Ermenistan’ın Bizans İmparatorluğu (Batı Ermenistan) ve Sasani Pers İmparatorluğu (Doğu Ermenistan) arasında bölünmesinin ardından ortaya çıkmıştır. Ermeni soykırımından bu yana, Ermeni diasporası ve modern Türkiye'nin yerlisi olan Ermeniler, Batı Ermenistan'da siyasi temsil ya da Ermenistan Cumhuriyeti ile yeniden birleşme arayışına girmişlerdir.

[…]

2000 yılından bu yana, Ermeni soykırımından kurtulan Batı Ermenistan Ermenilerinin mirasçıları kongresinin organizasyon komitesi diaspora toplumlarında faaliyet göstermektedir.

2014 yılında Ermenistan’da yapılan bir ankette Ermenistan’ın Türkiye’den ne tür taleplerde bulunması gerektiği sorulmuştur. Yaklaşık %80’i Ermenistan'ın toprak talebinde bulunması gerektiği konusunda hemfikirdi (%30’u sadece toprak talebinde bulunulması gerektiğini söylerken, diğer %50’si toprak, manevi, mali ve mülkiyet taleplerinde bulunulması gerektiğini söyledi). Sadece %5.5’i hiçbir talepte bulunulmaması gerektiğini söylemiştir. 2012 yılında yapılan bir ankete göre, ankete katılan Ermenilerin %36’sı Türkiye’nin Ermeni Soykırımı’nı tanımasının toprak tazminatı ile sonuçlanacağına katılırken, %45’i bunun olmayacağına inanıyor. Online yayın Barometer.am şöyle yazdı: “Görünen o ki pragmatik nüfusumuz Türkiye’ye mümkün olan tüm taleplerin iletilmesi gerektiğine inanıyor [...] ancak göreceli bir çoğunluk Türkiye’den toprak taleplerinin pratikte gerçekleşmesinin gerçekçi olmadığını düşünüyor.”

Sayfa üzerinden sözde soykırım propagandası ise Türkiye’nin alışık olduğu şekliyle devam etmektedir.

Wikipedia’nın bu kez de “Batı Azerbaycan” ifadesine bakılacak olursa, daha başlığın hemen yanında “irredentist concept”[3] ifadesi görülmektedir. İrredantizm, Britannica’da şu şekilde ifade edilmektedir: “İrredantizm, ulusal, etnik veya tarihi bir temele dayanan toprak talebi. İrredantizm terimi İtalyanca irredento (“kurtarılmamış”) kelimesinden türetilmiştir. Başlangıçta 1800’lerin sonu ve 1900’lerin başında ağırlıklı olarak İtalyanca konuşulan bölgeleri İsviçre ve Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’ndan ayırıp bu bölgeleri yeni İtalyan devletine dahil etmeyi ve böylece bu bölgeleri “kurtarmayı” amaçlayan bir İtalyan siyasi hareketine atıfta bulunuyordu. Terimin modern kullanımında, birçok durumda irredantist bir hareket “Büyük X” yaratmak olarak adlandırılır, “X” bir ülkenin veya devletin adıdır[4].”

İnternette “Greater Azerbaijan” (Büyük Azerbaycan) ya da “Greater Armenia” (Büyük Ermenistan) diye basit bir arama yapıldığında, bu tanıma tamamen uyan bir “Greater Armenia” dikkat çekmektedir. 

Azerbaycan’ın “Batı Azerbaycan” ifadesinin, “Batı Ermenistan” ifadesinden ayrıştığı pek çok nokta bulunmaktadır. Ayrışan noktalardan biri, Ermenistan Anayasası’nın eki olan Bağımsızlık Bildirgesi yazılı bir metindir. Azerbaycan’ın bireysel ve siyasi düzeydeki söylemi ile kıyaslandığında “irredantist” tanımına uyan Ermenistan’ın Anayasası’nın bir parçası olan “Bağımsızlık Bildirgesi”ndeki ifadelerdir.

Wikipedia’nın sadece bu örnekle dahi güven sarsan bir platform olduğunu söylemek mümkün. “Bilimsel olmaktan uzak” olduğu yıllar önce saygın kurumlar ve üniversiteler tarafından belirlenmiş olan bir platform olan Wikipedia’nın varlığının faydası, “dezinformasyon” ve “misinformasyon”a örnek olarak gösterilmesinden öteye gitmeyecektir.

*Görsel: https://www.ntv.com.tr/teknoloji/wikipediadan-kampanya-turkiyeyi-ozledik,aXy82ZZgb0eO3Nx34ehB7w