19 Haziran 2018 tarihinde Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev, Güney Kazakistan eyalet merkezi Çimkent’e büyük şehir statüsü verilmesi, eyaletin adının Türkistan eyaleti olarak değiştirilmesi ve eyalet merkezinin Türkistan kentine taşınmasını öngören “Kazakistan’ın bazı idari ve bölgesel yapısı konuları"na ilişkin kararnameyi törenle imzaladı[1]. Nazarbayev, burada yaptığı konuşmada, 1 milyondan fazla nüfusu olan Çimkent’e büyükşehir statüsü verildiğine işaret ederek, “Türkistan eyaletinin merkezi, yüzyıllardır Kazak Hanlığının ve bütün Türk dünyasının siyasi ve manevi hayatının kalbi olan Türkistan kenti olacak.” dedi

Kararnamenin tarihi önem taşıdığının altını çizen Cumhurbaşkanı Nazarbayev, “Çimkent, sadece ülkemizin değil, Orta Asya bölgesinin yatırımlar, teknolojiler ve entelektüel kaynakları için yeni merkez olacaktır. Bunun için bütün imkanlar ve gerekli potansiyel var.” ifadelerini kullandı. Bundan önce Türkistan şehri eyaletin bir parçası konumundaydı. Ahmet Yesevi’nin mezarı da burada bulunmaktadır.

Türk Dünyası için önemli bir gelişme olarak görülen bu isim değişikliğinin anlaşılabilmesi için iki hususun önemli olduğu düşünülmektedir. Birincisi Türkistan isminin kullanımı ve tarihi kıymeti, ikincisi ise Kazakistan’ın Türk Dünyasında bir köprü olma çabalarıdır.

Türkistan ismi aslında, Orta Asya'da, Kırgızistan, Özbekistan, Kazakistan, Türkmenistan, Tacikistan, Rusya ve Çin topraklarının bir kısmını kapsayan çoğunlukla Türk halkların yaşadığı coğrafi bir bölgedir.

Tarih boyunca Türkistan adıyla bir devlet veya hanlık kurulmadığı halde, Orta Asya’nın büyük bir bölümünü oluşturan ve eski çağlardan beri Türklerin anayurdu olarak kabul edilen ülkeye Türkistan denmiştir. Genellikle değişik isimler altında kurulan çok sayıda Türk, İslâm veya Moğol devletlerinin sınırları değiştikçe, Türkistan’ın zihinlerdeki sınırları da değişmiştir. Bununla beraber ilk çağlardan günümüze kadar geçerli olan belli bir Türkistan’nın sınırlarını tarif etmek mümkündür.

Türkistan Farsça’da Türklerin oturduğu yer; Arapça’da ise Türk ülkesi anlamına gelmektedir. Orta Asya'da batıda Hazar Denizi ve Aşağı İdil'den başlamak üzere doğuda Moğolistan'daki Altay Dağları'na, güneyde Kopet - Hindukuş - Kuenlun dağlarına, kuzeyde Aral ve Balkaş göllerinin ötesinde Kırgız bozkırına kadar uzanan yüzölçümü 6 milyon km²'den geniş coğrafi ve tarihi bölgenin ismidir[2]. Sovyetlerin bölgeye yönelik Politikalarının sonucu olarak Türkistan önceleri sadece coğrafi bir bölgeyi karşılayacak şekilde kullanılırken bilahare Doğu ve Batı Türkistan diye isimlendirilerek iki parçaya ayrılmıştır. Daha sonra bölge coğrafi olarak Orta Asya olarak adlandırılmaya başlamıştır. Bölgenin isimlendirilmesiyle ilgili politikaların temelinde politik düşüncelerin olduğu tahmin edilebilir. İçinde etnisite geçen Türkistan yerine coğrafi bir bölgeyi temsilen Orta Asya ismi kullanılmaya başlamıştır. Orta Asya suni bir isimlendirilme olarak nitelendirilebilir[3]. Örneğin, Biçuri’nin (1777-1853) bu husustaki tespiti açıktır: Hazar denizi ile Kûh-ı Nûr dağları arasında bir millet yaşar. Bunlar Türkçe konuşurlar ve İslâm dinine inanırlar. Bu insanlar kendilerini Türk olarak takdim ederler ve onların ülkesi Türkistan diye anılır[4]. Buna rağmen isim yukarıda da belirtildiği gibi Kazakistan’da bir şehre verilmiş ve sembolik bir konuma indirgenmiştir.

İkinci hususa gelindiğinde ise Türk Dünyası için Kazakistan’ın özellikle Nazarbayev’in gerçekleştirdiği icraat tartışma konusu dahi olamaz. Kazakistan’dan yapılan bu açıklamanın ardından Türk Dünyası için önemli görülen isimlerden de karara yönelik memnuniyetlerini bildiren açıklamalar yapıldı. Örneğin, Uluslararası Türk Akademisi (TWESCO) Başkanı Darhan Kıdırali, Türkistan adının, halkın tarihi hafızasının yenilenmesini ve milli kodun oluşturulmasını öngören "Manevi yenilenme" programı açısından önemli olduğunu söylemiştir. Altaylardan Afganistan'a kadar uzanan büyük Orta Asya'nın genel adının Türkistan olduğunu, ancak bunun geçmişte bilinçli olarak küçültülerek bir şehir haline getirildiğini kaydeden Kıdırali, "Türkistan kavramının tekrar canlanışı, milli hafızada uyanışın bir simgesi haline geldi. Türkistan adının tekrar genel ifade kazanması, Orta Asya'daki kardeş halkları sevindirecek bir haber" demiştir[5]. Konuyla ilgili diğer bir açıklama ise Avrasya Araştırma Enstitüsü Müdür Yardımcısı Cengizhan Canaltay’dan geldi. Canaltay, Türkistan'ın kalkınmasının planlı bir şekilde yapıldığını ifade ederek "Türkistan, geçen yıl Türk dünyası kültür başkenti ilan edildi. Altyapı projeleri uygulandı. Şimdi eyalet yapılması, altyapı projelerinin daha üst seviyeye çıkarılmasını sağlayacak." ifadesini kullandı. Türkistan'ın altyapısının iyileştirilmesiyle bölgeye turist akımının artacağını savunan Canaltay, kentte havaalanı yapılmasının da önemli olacağını vurguladı. Canaltay, Hoca Ahmet Yesevi'nin doğduğu yer olan Türkistan'ın Türk dünyasının manevi başkenti olarak bilindiğini, burada 26 yıldır faaliyet gösteren Hoca Ahmet Yesevi Üniversitesinin de bölgenin bilim merkezi olarak kentin kültür faaliyetlerine önemli katkılar sağladığını sözlerine ekledi[6].

Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) Dünya Mirası Listesine alınan Hoca Ahmet Yesevi Türbesi gibi tarihi yerleriyle bir inanç merkezi haline gelen Türkistan, yılda yüz binlerce turist ağırlıyor[7]. Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı (TÜRKSOY) tarafından "2017 Türk Dünyası Kültür Başkenti" ilan edilen Türkistan, Türk dünyası bilim adamları ve sanatçıların buluştuğu çeşitli bilimsel ve kültürel etkinliklere de ev sahipliği yapıyor. Eski İpek Yolu güzergahında yer alan Türkistan'dan uluslararası demir yolu ve kara yolların geçmesi, kente stratejik önem kazandırıyor[8]. Türkistan'da faaliyet gösteren tarım, gıda, inşaat ve tekstil fabrikaları bölgede hafif sanayinin geliştiğini ortaya koyuyor.

Tüm bu gelişmeler gösteriyor ki Türkistan’a ilişkin isim hamlesi hem Kazakistan içinde ciddi bir atılım ve ilerleme fırsatı yaratacak, hem Kazakistan’ın bu atılımı Türk Dünyası için önem taşıyan Türkistan isminin nostaljik olma niteliğinin ötesinde yeniden güncelleşeceği anlamına gelmektedir.