2020 Karabağ savaşı sonrasında Azerbaycan ve Ermenistan arasında nihai barış anlaşması imzalanması sürecinde taraflar arası anlaşmazlıklar henüz çözülebilmiş değildir.

İki ülke arasında Brüksel ve Moskova’da çeşitli düzeylerde görüşmelerde sınır hattının belirlenmesi, 9 Kasım deklarasyonuna uygun olarak Azerbaycan’ın Nahçıvan’a ulaşımının sağlanması gibi konular en önemli gündem maddelerini oluşturmaktadır. 2 yıldır sürdürülen bu görüşmelere ev sahipliği yapan AB ve Rusya’dan da nihai çözüme yakın olunduğu şeklinde açıklamalar gelse de iki ülkeden gelen açıklamalar pürüzlü alanların henüz tam olarak giderilemediğine işaret etmektedir. Özellikle Nahçıvan’a Bakü’nün erişimini sağlayacak olan Zengezur yolunun açılmasına karşı Ermenistan tarafının isteksiz oluşu ve Karabağ Ermenilerinin hakları konusunun adeta oldubittiye getirilerek Azerbaycan’a birtakım dayatmalar yapılmaya çalışılması gerilimi tetikleyen en önemli unsurlar olmaktadır.

Hatırlanacağı üzere, Ermenistan’dan Hankendine uzanan ve Laçın koridoru olarak bilinen koridor 9 Kasım deklarasyonun 6. Maddesi ikinci bendinde yer alan,

"Tarafların mutabakatı ile, Dağlık Karabağ ve Ermenistan arasında iletişimi sağlayacak Laçın koridoru boyunca yeni bir güzergahın inşası için, önümüzdeki üç yıl içinde bir plan belirlenecek ve bunu korumak için Rus Barışı Koruma Birliğinin daha sonra yeniden konuşlandırılması sağlanacaktır.”

ibareleri uyarınca Azerbaycan tarafından yenilenerek 2022 yılı Ağustos ayı itibari ile açılmıştı.[1]  Yolun açılmasından kısa bir süre sonra Ermenistan tarafının Zangezur hattı üzerinde yürütülen müzakerelerde uzlaşmaz bir tavır sergilediği ve hatta yeni açılan Laçın yolu’nun kullanılması konusunda zorluk çıkarttığı görülmüştü. Takip eden dönemde Azerbaycan yetkilileri eski güzergâh üzerindeki toprak yollar vasıtasıyla Ermenistan’dan Hankendi’ne yasadışı askeri nakliye yapıldığını tespit ettiklerini açıklamıştır[2]. Ermenistan tarafı ise bu iddiaları yalanlayarak bu kişilerin Karabağ’daki sözde hükümetin görevlileri olarak bölgede bulunduğunu dile getirdi. Ayrıca, geçiş yapan araçların bulunduğu bölgenin Hankendi’den uzaklığı Azerbaycan açısından egemenlik haklarına aykırı bir durum olarak değerlendirilmiştir. Nitekim Ermenistan sınırında Laçın yolunun üzerine egemen devlet haklarını kullanarak gümrük denetim noktası kurulma kararı alındığı açıklanmıştır[3].

Sınırda denetimin başlamasıyla beraber Ermenistan’ın Hankendi’ne ulaşımın engellendiği ve orada yaşayan Ermeni toplumunun insani bir krizin eşiğinde olduğu hakkındaki uluslararası alanda dile getirdiği iddialarına daha fazla ağırlık verdiği görülmektedir. Benzer iddiaları Ermenistan’ın daha önce Laçın yolu üzerinde Azerbaycanlı çevre aktivistlerinin düzenlediği barışçıl gösteriler sırasında da dile getirdikleri ve Azerbaycan’ı Karabağ Ermenilerini açlığa mahkûm etmekle suçladıkları bilinmektedir. Ancak Azerbaycan yetkilileri geçtiğimiz yıldan bu yana geçişlerde herhangi bir abluka uygulanmadığını beyan etmeye devam etmektedir.

Nitekim Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, 1 Ağustos’ta EuroNews haber ajansına verdiği mülakatta muhabirin Laçın koridorundaki ulaşımın engellendiği yönünde iddiaları olduğu hakkındaki sorusunda Azerbaycan’ın yasadışı geçişler haricinde herhangi bir geçişe engel olmadığını söylemiştir.[4] Cumhurbaşkanı Aliyev engellendiği iddia edilen Kızıl Haç yardım araçlarının kaçakçılık amaçlı kullanıldığını, durdurulan araçlarda tütün, telefon ve yakıt gibi maddelerin yakalandığını aktarmıştır. Daha önce basına yansıyan haberlerde Kızıl Haç örgütünün bahsedilen olayı inkâr etmediği gibi, söz konusu araçlarla geçiş yapmaya çalışan personelin işine son verdiği de anlaşılmaktadır.[5] Azerbaycan’ın uluslararası toplumun da hassasiyetle yaklaştığı kaçakçılıkla mücadele konusunda egemenlik haklarını kullanması son derece anlaşılır bir durumdur. Nitekim Ermenistan’ın 2018’de AB ile imzaladığı İş birliği ve Ortaklık Anlaşmasında kaçakçılıkla mücadele konusunda hassasiyet göstereceğine dair taahhütler altına girdiği düşünüldüğünde[6], Ermenistan’ın kendi sınırlarından Azerbaycan’a yönelen bu yasadışı trafiğe karşı Azerbaycan’ın yürüttüğü mücadeleye sınırın kendi tarafında destek vermesi gerektiği düşünülmektedir. Ancak en iyi ihtimalle ihmalkâr tavırlarının farkında olan Ermenistan tarafı Azerbaycan’ın egemen sınırları içerisinde yürüttüğü mücadeleyi “etnik temizlik” anlatısı çerçevesinde sunmaya çalışmaktadır.

Tam da bu noktada Azerbaycan’ın dile getirdiği önerinin üzerinde durmakta fayda bulunmaktadır. Zira Azerbaycan yetkilileri insani kaygılar çerçevesinde ulaştırılması gereken gıda, ilaç, sağlık malzemesi gibi acil ihtiyaçlar için istenildiğinde Hankendi’ne Ağdam üzerinden ulaşım sağlanyabilecek Askeran yolunun kullanılabileceğini belirtmektedirler. Nitekim Laçın yolu Ermenistan’ı Karabağ’a bağlayan tek yol olmakla birlikte, Karabağ’a ulaşım için tek yok değildir. Ağdam üzerinden Askeran-Hocalı yolu kullanılarak da Hankendi’ne ulaşım mümkün olabilmektedir. Azerbaycan’ın teklifine AB Başkanı Joseph Borell’den de destek gelmiş, eğer insani bir kriz durumu ile karşı karşıya kalındıysa bu yolun da kullanılabileceği belirtilmiştir. Ancak söz konusu teklife ilk önce Hankendi’deki Ermeniler karşı çıkmıştır. Ardından gençlerin çoğunluğu oluşturduğu Karabağlı Ermenilerden bir grup protestocu Askeran yolu önüne fiziki engeller koyarak Azerbaycan tarafından herhangi bir geçişe izin vermeyeceklerini açıklamışladır.[7]

Söz konusu protestolar Karabağ’daki Ermenilerin insani krizin eşiğinde olduğuna dair iddiaları da şaibeli hale getirmektedir. Azerbaycan üzerinden gıda ve ilaç eksikliğinin giderilmesi imkânının bu kadar kolaylıkla reddedilebiliyor olması, abluka altında olunduğu iddiasını da temelsiz hale getirmektedir. Öte yandan Azerbaycan’da hükümetin Karabağ’daki Ermenileri kendi vatandaşı olarak gördüğünü sürekli olarak dile getirdiği görülmektedir. Azerbaycan’ın bu bağlamda kendi vatandaşı olarak gördüğü insanlara kendi toprakları içerisinden yardım ulaştırması teklifine Karabağ’daki yönetim tarafından düşmanca karşılık verilmesi barış sürecinde uzlaşmazlığın nereden kaynaklandığına da direkt olarak işaret etmektedir. Cumhurbaşkanı Aliyev, Euronews’e verdiği röportajda halklar arasındaki barışı Karabağ’daki sözde liderler gibi kişilerin engellediğini ve halkın onlara inanarak peşlerinden gitmemesi gerektiğini belirtmiştir.[8]

Laçın koridorun vesilesiyle Ermeni kamuoylarına karşı ulusal ve uluslararası platformlarda yürütülen “etnik temizlik” iddialarını işleyen üzerine dezenformasyon kampanyasının temelinde barış anlaşması çerçevesinde Ermenistan tarafından sıklıkla dile getirilen Karabağ Ermenilerinin hakları konusu bulunmaktadır. Ermenistan müzakereler esnasında Azerbaycan’ın toprak bütünlüğünü ancak Karabağ Ermenilerinin hakları garanti altına alındığında tanıyacaklarını öne sürmekte ve Karabağ Ermenileri için statü arayışını sürdürmektedir. Ancak bu durum Azerbaycan’ın egemenlik haklarına ve toprak bütünlüğüne Ermenistan’ın saygı duyması ilkesinin tam tersi bir tutuma işaret etmektedir. Ermenistan bu tutumunu sürdürerek nihai barış anlaşması sürecini, daha önce Ermenistan dış politikasında pek çok kez görüldüğü üzere, çözümsüzlüğe sürüklemektedir. Böylece “dondurulmuş çatışma” statüsüne geri dönerek Hankendi’deki sözde yönetime can suyu vermeyi amaçladığı ortaya çıkmaktadır.