31 Ağustos-1 Eylül 2025 tarihlerinde Çin’in Tianjin kentinde Şanghay İş Birliği Örgütü (ŞİÖ) 25. Devlet Başkanları Konseyi düzenlenmiştir. ŞİÖ 1996 yılında beş üye ile sınır güvenliği ve ekonomik amaçlı kuruluşundan bugüne; üye sayısı, üyelik çeşidi ve iş birliği alanlarının genişlemesi neticesinde önemli aşamalar kaydetmiştir. Tianjin Zirvesi ise çok sayıda devlet başkanı ve uluslararası kurum temsilcisin katılımı ile en geniş katılımlı ŞİÖ zirvesi olarak kayıtlara geçmiştir. Türkiye, zirveye Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın katılımı ile devlet başkanlığı nezdinde katılım göstermiştir, bu vesileyle Çin, Rusya, Azerbaycan, Ermenistan, Pakistan, İran liderleri ve Çin Komünist Partisi Genel Sekreteri ile ikili görüşmelerde bulunmuştur.[1] Altı yılın ardından Çin’i ziyaret eden Cumhurbaşkanı Erdoğan, Çin lideri Xi ile görüşmesinde, Türkiye ve Çin arasında ticaretin dengeli kılınmasını, Orta Koridor ile Kuşak ve Yol Girişimi'nin uyumlulaştırılmasını ve Tek Çin politikasına desteği gündeme getirirken Çin lideri Xi ise, ilişkilerin ilerletilmesi gerektiğini belirtmiştir.[2] Esasen son dönemde Türkiye ve Çin arasında diplomatik görüşmelerin arttığı gözlemlenmektedir. Bu durumu, Türkiye’nin stratejik denge politika anlayışı ile yorumlamak mümkündür.

ŞİÖ Tianjin Zirvesi’nde, Rusya Devlet Başkanı Putin, Hindistan Başbakanı Modi ve Kuzey Kore Başkanı Kim ve İran Cumhurbaşkanı Pezeşkiyan’ın katılımı ve zirvede gerçekleşen görüşmeler, ŞİÖ’nün Batı-dışı konumlanması açısından dikkat çekici olmuştur. Son dönemde ticari ilişkileri ve vergi tarifeleri nedeniyle ABD yönetimi ile sorunlar yaşayan Hindistan lideri 2020’de Çin ile yaşanan savaş sonrası ilk kez Çin’i ziyaret etmiştir. Zirve sonunda kabul edilen Tianjin Bildirgesi’nde Nisan ayında yaşanan Hindistan’ın Pahalgam bölgesindeki saldırılar kınanmıştır. Benzer şekilde Pakistan’daki terör saldırıları da bildirgede kınanmıştır. Bu durum, ŞİÖ’nün terör karşısında tüm taraflara eşit mesafede durduğu şeklinde yorumlanmıştır.[3] İran’a karşı yapılan saldırılar ise, ABD ve İsrail’in isimleri anılarak kınanmıştır.[4] Bu durum, başta son BRICS zirvesi olmak üzere tarafların isminin anılması açısından önemli bir farklılık taşımaktadır. Kuzey Kore Başkanı Kim’in katılımı ile, Kuzey Kore ilk kez geniş çaplı bir uluslararası organizasyona katılmıştır. Söz konusu gelişmeler, ŞİÖ’nün Batı-dışı duruşunu vurgulamıştır.

Rusya Devlet Başkanı Putin’in Çin Devlet Başkanı Xi ile görüşmesinde, “Sibirya’nın Gücü-2” boru hattı projesi için memorandum ve çeşitli konularda toplam yirmi iki anlaşma imzalanmıştır.[5] Sibiryanın Gücü-2 projesi ile Rusya, Moğolistan ve Çin arasındaki bağlantı güçlenirken Orta Asya’daki boru hattı güzergahı çeşitlenmektedir.

Tianjin Zirvesinde, Batı-dışı dünyanın daha fazla temsili ve küresel yönetişimin iyileştirilmesi gibi konular gündeme gelmiştir. Zirvede, ŞİÖ Kalkınma Bankası’nın kurulmasına karar verilmiştir. Bu durum alternatif finans kurumlarının çeşitlendirilmesi anlamı taşımaktadır. Bahsi geçen gelişmeler Çin, Rusya, İran ve Hindistan gibi ülkelerin de üye olduğu BRICS zirvesinde de gündeme gelmiştir. Ancak ŞİÖ zirvesinde Çin etkisinin daha fazla gözlemlendiği belirtilmektedir.[6] Zirve sonunda yayımlanan Tianjin Bildirgesi’nde, Orta Asya’nın ŞİÖ’nün çekirdeğini oluşturduğu, ŞİÖ’deki iş birliğinin Avrasya’da bölünmez bir güvenlik mimarisi oluşturacağı ifade edilmiştir. Afganistan ve Filistin sorunu ele alınmış ve Gazze’ye insani yardımın ulaştırılması gerekliliği belirtilmiştir. Ayrıca Laos’un ŞİÖ diyalog ortağı olması kabul edilmiştir.[7]  Öte yandan son dönemde ŞİÖ’nün üye sayısının ve iş birliği alanlarının genişlemesinin, örgütün ortaya çıkış amacı olan bölgesel güvenlik ve üç kötülüğün önlenmesi gibi hedeflerinin etkisini azalttığı ileri sürülmektedir.[8] 2026 yılında ŞİÖ Devlet Başkanları Konseyi’nin Kırgız Cumhuriyeti’nde düzenlenmesi kararlaştırılmıştır.

Tianjin Zirvesi’nin sona ermesinin ardından, 2 Eylül günü ise başkent Pekin’deki Tiananmen meydanında, “Çin Halkının Japon Saldırganlığına Karşı Direniş Savaşı’nın (1931-45) ve Dünya Anti-Faşist Savaşı’nın 80. yıl dönümünü anmak için Zafer Günü askeri geçit töreni düzenlenmiştir. Pek çok sayıda devlet liderinin katıldığı askeri geçit törenine Türkiye, Dışişleri Bakanı düzeyinde katılmıştır. Çin geçit töreni sayesinde, İkinci Dünya Savaşı sonrası zafer anlatısını güçlendirme fırsatı bulmuştur. Aynı zamanda Çin, yeni teknoloji ve stratejilerle güçlendirdiği savunma kabiliyetini sergilemiştir. Çin geçit sırasında, hem savunma hem de saldırı özelliğine sahip modern silahlarını, gemi savar füzelerini ve elektronik harp araçlarını dahil olmak üzere konvansiyonel ve nükleer askeri teçhizatlarını sergilemiştir.[9] Tören sırasında öne çıkan bir başka durum ise, başta Çin olmak üzere birçok Asya ülkesinin kimi zaman vurguladığı “ahenk” ve “uyum” özelliklerinin törende öne çıkarıldığıdır.

Sonuç olarak ŞİÖ Tianjin Zirvesi, Türkiye-Çin ilişkilerinin zirve diplomasisi ile ilişkilerin gelişmesi için fırsat sunarken Türkiye’nin çok yönlü dış politikasını güçlendirme imkanı vermiştir. Öte yandan Laos’un diyalog ortağı olması ile etki ve iş birliği alanını genişleten ŞİÖ, Orta Asya’nın örgüt için hala öncelikli olduğunu belirtmiştir. ABD’nin korumacı politikalara yöneldiği ve küresel liderlik rolünü gözden geçirdiği bir dönem, Çin için önemli bir etki alanı meydana getirirken ŞİÖ sonuç bildirgesindeki kararlar ve lider söylemleri ŞİÖ’de Çin etkisinin güçlendiğini ortaya koymaktadır. Öte yandan ABD’nin korumacı politikaları ve İran, Rusya, Kuzey Kore karşıtı politikaları ŞİÖ’nü söz konusu ülkeler için alternatif bir oluşum olarak öne çıkarıyor. Tianjin Zirvesi’nin hemen ardından Çin tarafından düzenlenen Zafer Günü Geçit Töreni ise, Çin’in yeni teknoloji ve yeni askeri stratejilerle Çin Halk Kurtuluş Ordusu’nun güçlendirildiğini, bir yandan bir gövde gösterisi ve meydan okuma yansıtılırken diğer taraftan “ahenk içinde bir Çin” izleniminin verilmek istendiğini göstermektedir.

*Görsel: Anadolu Ajansı