Bilindiği üzere Ermenistan Başbakanı Paşinyan geçtiğimiz hafta Türkiye’ye resmi bir ziyaret gerçekleştirmiş, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın daveti üzerine bu vesileyle Türkiye’deki Ermeni toplumu temsilcileri ile görüşmüştür[1]. Ermenistan’dan Türkiye’ye gerçekleştirilen ilk resmi ziyaret olma vasfı taşıyan bu önemli seyahat, Ermenistan’daki karışık mevcut iç ilişkilerin yansımalarının da daha net görülebildiği sonuçlar doğurmuştur.

Paşinyan’ın Türkiye’deki Ermeni toplumu temsilcileri ile gerçekleştirmiş olduğu toplantıya, dini temsilci olarak Katolik ve Protestan Ermenilerinin Türkiye nezdindeki ruhani liderleri de katılım göstermiştir. Fakat İstanbul Ermeni Patrikhanesi’nden Patrik Maşalyan katılmadığı gibi, kendisi yerine herhangi bir temsilci de göndermemiştir. Bu durumun dikkat çekmesi ve hatırlatılması üzerine Paşinyan, eğer Patrikhane kendisine gelmezse, kendisinin onlara gideceğini ifade etmiştir. Bu beyan salonda alkışlarla karşılanmıştır.

Beyanını takiben toplantı sonrası Kumkapı’daki Patrikhane’ye giden Paşinyan orada hiçbir dini yetkili tarafından karşılanmamıştır. Hatta Patrikhane binasının istisnai olarak Paşinyan’ın ziyaretini gerçekleştirdiği gün kapatıldığı öğrenilmiştir. Bütün dini ve idari teamüllerin aksine olan bu durum, Ermenistan’da muhalefet cephesi haline gelen Apostolik Kilise’nin Katolikosu Karekin II ile Paşinyan arasındaki gerilimin bir yansıması olmuştur.

Maşalyan, Paşinyan’ın ziyaretini gerçekleştirdiği gün Kumkapı’da olmak bir yana, Türkiye’de dahi değildir. Bazı kilise ve okul ziyaretleri için 17 Haziran’da ABD’ye giden Maşalyan, Paşinyan’ın ziyaretinden önce Türkiye’den ayrılmış, dolayısıyla ziyaret esnasında Türkiye’de bulunmamıştır. Bu durumla ilgili eleştiriler karşısında Patrikhane bir açıklama yayınlama ihtiyacı duymuştur.

Açıklamada Apostolik Kilisesi’nin Ermenilerin kimlik oluşumda işgal ettiği önemli rolden ve Ermeniler için kutsallığından bahsedilmiştir. Paşinyan ile Karekin II arasında bir süredir yaşanan gerilimin Kilise’ye ve Katolikosluk makamına saygısızlık olarak görüldüğü ve bu sebeple Paşinyan’a tepki gösterildiği ifade edilmiştir. Bu tepkinin bir sonucu olarak da Türkiye ziyaretinde Paşinyan Patrikhane mensubu hiç kimse tarafından karşılanmamış, hatta Patrikhane binasına dahi girememiştir. Taraflar arasındaki gerilimin son bulması durumunda Patrikhane kapısının Paşinyan’a açılacağını belirten açıklama, Patrikhane tarafından gösterilen tavrın, Kilise’nin “tarihi misyonunu ve kutsal, manevi değerlerini koruma amacı” güttüğünü de ayrıca eklemiştir.[2]

İstanbul Ermeni Patrikhanesi, bir tüzel kişiliğe sahip olmayıp Türkiye Cumhuriyeti’nin ilgili kanunlarını dayanak alarak kurulan ve işleyen “cemaat meclisleri” olarak adlandırılan yapılarca idare edilmektedir. Hukuken bir tüzel kişilik olarak tanınmayan, hakları Türkiye Cumhuriyeti kanunlarıyla belirlenen Patrikhane, son zamanlarda bağlı olduğu kanunlarla tanınan etki ve sınırlarını aşmaktadır.

Ermenistan’da Katolikos ile Paşinyan arasındaki gerilim, Karekin II’nin açık şekilde siyasete karışması ve dini vasfıyla uyuşmayan sertlikte bir muhalefet propagandası yürütmesinden ileri gelmektedir. Bu sebeple tartışmalar genel itibarıyla dini değil politik nitelik taşımaktadır. Ermenistan’da Kilise, Paşinyan iktidarına muhalefete öncülük etmiş, dini nüfuzunu kullanarak barış ve normalleşme süreçleri için zedeleyici olabilecek söylemlerde bulunmuştur. Paşinyan ve Karekin II arasında barış sağlanması gerektiğini ifade eden ve aksi takdirde Paşinyan’ın kabul edilmeyeceğini açıkça bildiren İstanbul Patrikhanesi de bu siyasi kavgaya taraf olmakta, komşu bir ülkenin iç işlerine müdahale etmektedir.

Daha önce de belirtildiği gibi İstanbul Ermeni Patrikhanesi’nin bir tüzel kişiliği yoktur ve idareci kurumları da tamamen Türkiye Cumhuriyeti kanunlarına tabidir. Resmi ziyarette bulunan Ermenistan Başbakanı’nın geri çevrilmesi, Paşinyan’ın Türkiye Cumhuriyeti’nin resmi misafiri olması sebebiyle, Patrikhane’nin devletten, kanunlarından ve yazılı olmasına gerek duyulmayan nezaket kurallarından bağımsız davranışlarının bir göstergesi olmuştur.

Sonuç olarak Türkiye ile Ermenistan’ın ikili ilişkilerini iyileştirmeye çalıştığı ve önemli adımlar atıldığı bu süreçte, Patrikhane’nin taraflı tutumu anlaşılabilir ve kabul edilebilir bir davranış olmamıştır. Ermenistan’daki Kilise-Paşinyan gerilimi birçok açıdan tartışmalı ve Karekin II dâhil olmak üzere dini yetkililerin siyaset ile ilişkileri Anayasa’nın ihlali niteliğindedir. İstanbul Patrikhanesi’nin Paşinyan’a göstermiş olduğu tutum yanlış olmanın yanında nezaketten de yoksundur. İstanbul Ermeni Patrikhanesi idari olarak bütün kurum kuruluş ve vakıf bağlantıları ile Türkiye Cumhuriyeti kanunlarına bağlıdır ve duruşunu da nihayetinde Türkiye Cumhuriyeti’nin politikası ve çıkarlarıyla uyum içinde düzenlemekle mükelleftir.