2020 yılında Karabağ’ın özgürleştirilmesi için Azerbaycan’ın düzenlediği operasyonlar sonrası bölgede güvenliğin yeniden tesis edilebilmesi konusu güncelliğini korumaya devam ediyor. Rusya’nın bölgeye gönderdiği barış koruma misyonu Karabağ ve Laçın bölgesindeki görevine devam ediyor. Öte yandan Türkiye’nin, Rusya’yla ortak olarak yürüttüğü gözlem görevi için Azerbaycan tezkeresinin uzatılması konusu TBMM gündemine alındı.[1]

Bilindiği üzere, Eylül ayında Azerbaycan ve Ermenistan arasında meydana gelen çatışmaları müteakiben Ermenistan 22 Eylül’de AB’yi bölgeye sivil bir misyon göndermeye davet etti.  Kısa bir süre sonra 6 Ekim’de Prag’da düzenlenen Avrupa Siyasal Topluluğu zirvesinde Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan, Azerbaycan Devlet Başkanı İlham Aliyev, Fransa Devlet Başkanı Emanuel Macron ve Avrupa Devlet ve Hükûmet Başkanları Konseyi Başkanı Charles Michel bir araya gelerek Ermenistan’ın bu davetini de içine alan bir dizi konuyu görüştüler. Toplantı neticesinde sınırın Ermenistan tarafına bir izleme misyonu gönderilmesinin kararlaştırıldığı açıklandı.[2] 14 Ekim’de AB bölgeye teknik değerlendirme misyonu göndererek bir ön değerlendirme yaptı.[3] Ardından 20 Ekim tarihinde, 2 aylığına misyonun gönderilmesi kararı Joseph Borell tarafından onaylandı.[4] 40 sivilden oluşan izleme heyeti geçtiğimiz hafta itibariyle ilk devriyesini gerçekleştirdi.[5]

AB’nin misyon ile ilgili hazırladığı detaylı bilgilendirmeye göre misyonun amacı iki ülke arasında güven inşasını desteklemek ve AB’nin her iki tarafla da çalışmasını destekleyecek şekilde raporlama yapmak olarak belirtilmiş. Bu amaçla Misyonun hızlı bir şekilde hayata geçirilebilmesi için Gürcistan’da 2008’den bu yana görev yapan AB Gözlem Misyonu da Ermenistan ekibine destek verecek. [6]

Gürcistan’da 14 yıldır görev yapan izleme misyonu da benzer şekilde karşılıklı güven inşasını amaçlamış olsa da misyonun bu amaca hizmet etmekten çok ayrılıkçı bölgeleri izole ederek sahip oldukları ayrılıkçı politikaları pekiştirdiği yönünde pek çok eleştiri de mevcut.[7] Ukrayna savaşının başlattığı gergin ortamda dondurulmuş çatışmaların tekrar sıcak çatışmaya dönüşme ihtimali sıklıkla dile getiriliyor. Böylesi bir ihtimal karşısında çatışmaların önlenmesi boyutunda AB’nin sınanmışlığı ise oldukça zayıf. Buna ek olarak AB’nin ortak güvenlik ve dış politikasında Avrupa dışı misyonlar ve barışa yönelik çalışmalar, Birliğin daha çok normatif yönünü ön plana çıkartıyor. AB, misyonları vasıtasıyla bulunduğu bölgelerde çözüm süreçlerine efektif katkı yapan bir aktör olarak görülmekten ziyade, kendi değerlerinin promosyonu yapan bir aktör olarak değerlendiriliyor.[8]

AB’nin misyonlarıyla ilgili eleştiriler AB Gözlem misyonları ile de sınırlı değil. Hatırlanacağı gibi yakın zamanda AB’nin kendi sınırlarında Frontex çerçevesinde gerçekleştirdiği yönetim de insani sonuçları nedeniyle insan hakları örgütleri tarafından sıklıkla eleştirilere maruz kalmıştı. Human Rights Watch gibi insan hakları izleme kuruluşları değerlendirmelerinde, AB’nin Frontex idaresini üye ülkelerin sınırda gerçekleştirdiği insan hakları ihlallerine sessiz kalınması nedeniyle en başta insani yönden başarısızlık örneği olarak nitelendirmişlerdi.[9]  “Avrupalı” kimliğine karşı tehdit olarak görülen mültecilere karşı üye ülkelerin uyguladığı insani değerlerle çelişen muamelelere sessiz kalınması AB’nin Avrupa kimliği dışında kalanlara karşı adil olmadığı yönünde soru işaretleri doğmasına yol açmıştı.

AB’nin krizler karşısında pragmatik davrandığı ve bu nedenle kendi değerlerine aykırı şekilde hareket edebildiği şeklindeki eleştiriler, AB’nin attığı tüm adımların sorgulanabilir gelmesine neden oluyor. Ukrayna savaşıyla birlikte başta Ukrayna olmak üzere Moldova ve Gürcistan’ın AB’ye hızlı başvuruları ve daha sonrasında bu ülkelerin Avrupa ailesinden olarak tanımlanmaları AB’nin bu bölgede bir aktör olarak belirdiğine işaret ediyor. Nitekim Ermenistan ile Azerbaycan arasındaki çatışma çözüm sürecinde Ermenistan’ın arzusuyla daha aktif bir tutum takınmaya başladıkları görülüyor. Eylül ayında iki ülke arasında meydana gelen çatışmalar sonrasında da AB'nin bölgeye daha fazla müdahil olabilmesi için uygun zeminin ortaya çıktığı görülüyor. Ancak misyonun güven artırıcı hedefinde başka örneklerde olduğu şekilde dışlayıcı davranılması, sorunun özüne uymayan politikalar güdülmesi ya da Avrupa ailesinden gördüğü Ermenistan’ın lehine tarafgir bir tutum içerisine girmesi ihtimali Ermenistan-Azerbaycan yakınlaşması sürecine katkıda bulunmak bir yana zarar verebilir gibi görünüyor.